Carsten Keil (2017–2022)
Frankfurter Aussprachewörterbuch (FAWB)
S – Z
Erstellt nach den Aufzeichnungen Hans Ludwig Rauhs, Joseph Oppels, Ernst Wülckers und anderer
S
Aus jiddisch schabbath — Periode IV, um 1920: schawwěs, [ʃavəs], ‹š́ɑwəś›. Rauh, Mundart (1921): §157, Anm. 2, S. 173; §220, 2.c, S. 269.
Mhd. seiver. Hier in der Bedeutung von Schleim des Mundes. — Periode IV, um 1920: saawä, [saːvæ̆], ‹śɑ̄wɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §153, 2.a, S. 167.
Hier in der Bedeutung von geifern. — Periode IV, um 1920: saawän, [saːvæ̆n], ‹śɑ̄wɑ̈n›. Rauh, Mundart (1921): §153, 2.a, S. 167.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: dass sie die Sache und wie fest wir die Sache. Sache erscheint bis auf den Abfall des auslautenden -E dem Hochdeutschen gleich.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: wie fest wir die Sache. fest erscheint dem Hochde.
— Periode IV, um 1920: sakksěhoisäsch, [saksəhoiz̥æ̆ʃ], ‹śɑkśəhoisɑ̈š́›; auch sakksěhoisěrisch, [saksəhoiz̥əʀiʃ], ‹śɑkśəhoisəʀiš́›. Rauh, Mundart (1921): §217, 10, S. 258.
Mhd. sac — Periode IV, um 1920: sakk, [sak], ‹śɑk›. Rauh, Mundart (1921): §90, 1, S. 97; §165, S. 183.
— Periode IV, um 1920: saggas, [sag̥as], ‹śɑgɑś›. Rauh, Mundart (1921): §72, S. 80; §196, S. 230.
Mhd. seckil — Periode IV, um 1920: sẹggl, [seg̥l̩], ‹śegl̥›. Rauh, Mundart (1921): §165, 1, S. 183.
Mhd. sæjen — Periode IV, um 1920: sẹẹịjě, [z̥eːi̯ə], ‹sēi̯ə›. Rauh, Mundart (1921): §113, 1, S. 120; §138, S. 144.
Mhd. säge — Periode IV, um 1920: sääsch, [sεːʃ], ‹śɛ̄š́›. Rauh, Mundart (1921): §66, 1, S. 74; §165, S. 183; §203, 2, S. 235.
Mhd. sëgen — Periode IV, um 1920: schääschě, [ʃεːʒ̥ə], ‹š́ɛ̄šə›. Rauh, Mundart (1921): §100, 1, S. 106.
Mhd. seimic. Hier in der Bedeutung von Dickflüssig. — Periode IV, um 1920: säämisch, [sεːmiʃ], ‹śɛ̄miš́›. Rauh, Mundart (1921): §124, S. 131.
Diminutiv — Periode IV, um 1920: soimschě, [soimʒ̥ə], ‹śoimšə›. Rauh, Mundart (1921): §128, Anm. 3, S. 134.
— Periode III, ca. 1875–1900: säämschě, [sεːmʒ̥ə], ‹śɛ̄mšə›. Rauh, Mundart (1921): §128, 1, S. 134.
Mhd. saft — Periode IV, um 1920: safft, [saft], ‹śɑft›. Rauh, Mundart (1921): §90, 1, S. 97; §184, S. 211; §249, 1.a, S. 304.
— Periode II, ca. 1850–1875: F. Stoltze (ca. 1850–1891): WiFM, aus: von alle deutsche Sprache, S. 35 Von alle deutsche Sprache/ … / o Frankfurt! Laß derr’sch sage.
Mhd. sagen — Periode IV, um 1920: sååchě, [sɑːɣ̥ə], ‹śāxə›. Rauh, Mundart (1921): §90, 3, S. 98; §152, 2.a, S. 164; §165, 1, S. 183; §190, 1.a, S. 218; §203, 1, S. 235.
— Periode III, ca. 1875–1900: sǫǫchě, [sɔːɣ̥ə], ‹śɔ̄xə›. Rauh, Mundart (1921): §93, S. 100.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, II.61 er såge soll, mit dem Lautwert [ɔ] nach Oppel, wo markiert.
☉ Sachsenhausen — Periode IV, um 1920: sǫǫchě, [sɔːɣ̥ə], ‹śɔ̄xə›. Rauh, Mundart (1921): §94, S. 100.
☉ Preungesheim, Berkersheim, Seckbach — Periode IV, um 1920: sååñ, [z̥ɑ̃ː], ‹sā̃›. Rauh, Mundart (1921): §7, S. 12.
Mhd. gesaget — Periode IV, um 1920: ksåcht, [ksɑxt], ‹kśax́t›. Rauh, Mundart (1921): §190, 1.b.A, S. 219.
— Periode II, ca. 1850–1875: F. Stoltze (ca. 1850–1891): WiFM, aus: Mensch un Mensch, S. 108 un hat gesacht.
☉ Niederrad — Periode IV, um 1920: ksơchtt, [kso̞xt], ‹kśǫx́t›. Rauh, Mundart (1921): §10, S. 16.
— Periode II, ca. 1850–1875: F. Stoltze (ca. 1850–1891): WiFM, aus: Mehr Blatz, S. 247 des segst de deiner Toni.
— Periode IV, um 1920: sääscht, [sεːʃt], ‹śɛ̄š́t›. Rauh, Mundart (1921): §69, S. 78.
— Periode II, ca. 1850–1875: F. Stoltze (ca. 1850–1891): WiFM, aus: Die Glocke, S. 165 segt err; aus: Mehr Blatz, S. 248 drum segt merr net vergewense.
— Periode IV, um 1920: sääschst, [sεːʃst], ‹śɛ̄š́śt›. Rauh, Mundart (1921): §207, S. 240.
— Periode V, ca. 1925–1945: säschsst, [sεʃst], ‹śϵš́śt›. Rauh, Mundart (1921): §207, S. 240.
— Periode IV, um 1920: sääscht, [sεːʃt], ‹śɛ̄š́t›. Rauh, Mundart (1921): §98, 1, S. 104; §207, S. 240.
— Periode V, ca. 1925–1945: säschtt, [sεʃt], ‹śϵš́t›. Rauh, Mundart (1921): §207, S. 240.
Mhd. gesaget — Periode IV, um 1920: ksåchtt, [ksɑxt], ‹kśax́t›. Rauh, Mundart (1921): §90, 2.d, S. 98.
— Periode V, ca. 1925–1945: ksachtt, [ksaxt], ‹kśɑx́t›. Rauh, Mundart (1921): §93, S. 99.
— Periode III, ca. 1875–1900: ksǫchtt, [ksɔxt], ‹kśɔx́t›. Rauh, Mundart (1921): §93, S. 100.
☉ Sachsenhausen — Periode IV, um 1920: ksǫchtt, [ksɔxt], ‹kśɔx́t›. Rauh, Mundart (1921): §94, S. 100.
— Periode IV, um 1920: sååchn, [sɑːɣ̥n̩], ‹śāxn̥›. Rauh, Mundart (1921): §219, 1.e, S. 263.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: das kann ich Ihnen sagen und so muss ich Ihnen doch gleich sagen. sagen erscheint mit einem deutlich verdunkelten -A- und abgefallenem auslautenden -E; muss ist analog dem Hochdeutschen; gleich weist eine Schächung des auslautendem -CH hin zu einem -SCH auf.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: habe ich gesagt und habe ich wieder gesagt. Man beachte die Schwächung des -B- zu -W- und den Abfall des auslautenden -E in habe als auch die Schwächung des -CH in ich zu -SCH. habe und ich verschmelzen. In gesagt schwächt der postvokalische Verschluss -G- zu einem velaren -CH- und sehr deutlich zu hören ist hier die Verdunklung des -A-, anders, obwohl ebenso dort im klassischen Frankfurterisch zu erwarten, in habe, dessen -A- dem Hochdeutschen ähnlich hell klingt.
— Periode IV, um 1920: sååch, [sɑːx], ‹śāx́›. Rauh, Mundart (1921): §148, 3, S. 156.
— Periode IV, um 1920: nẹtt sååchě, [net sɑːɣ̥ə], ‹net śāxə›. Rauh, Mundart (1921): §182, II.3, S. 210.
— Periode IV, um 1920: sååchsm fåddä, [z̥ɑːxsm̩ fɑd̥æ̆], ‹sāx́śm̥ fadɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §219, 1.g, S. 264.
— Periode IV, um 1920: sååchm, [sɑːɣ̥m̩], ‹śāxm̥›. Rauh, Mundart (1921): §190, 1.a, S. 218.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: und sagt und der sagt. Man beachte den SCH-Umlaut von -A- in sagt zu -Ä- sowie die Schwächung des postvokalischen Verschluss -G- zu -SCH-.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, II.20 Salåt, mit dem Lautwert [ɔ] nach Oppel, wo markiert.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, II.24 S
Mhd. salz — Periode IV, um 1920: sallds, [sald̥s], ‹śɑldś›. Rauh, Mundart (1921): §90, 1, S. 97; §165, S. 183; §181, I.2, S. 205.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, I.19.2 S
— Periode IV, um 1920: sallsisch, [salz̥iʃ], ‹śɑlsiš́›. Rauh, Mundart (1921): §181, I.3.a, S. 205.
Mhd. sâme-n — Periode IV, um 1920: sååmě, [sɑːmə], ‹śāmə›. Rauh, Mundart (1921): §109, 1, S. 117.
— Periode III, ca. 1875–1900: sǫǫmě, [sɔːmə], ‹śɔ̄mə›. Rauh, Mundart (1921): §110, S. 119.
Mhd. samelen — Periode IV, um 1920: såmmělě, [z̥ɑmələ], ‹samələ›. Rauh, Mundart (1921): §204, 1.a, S. 236.
Mhd. sant — Periode IV, um 1920: sånnt, [sɑnt], ‹śant›. Rauh, Mundart (1921): §165, 1, S. 183.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, II.76 S
Ahd. samft. Mhd. sanft — Periode IV, um 1920: schåmmft, [ʃɑmft], ‹š́amft›. Rauh, Mundart (1921): §147, Anmn. 1, S. 154.
Mhd. sarch — Periode IV, um 1920: såsch, [sɑʃ], ‹śaš́›. Rauh, Mundart (1921): §197, 2, S. 231.
Mhd. sat — Periode IV, um 1920: satt, [sat], ‹śɑt›. Rauh, Mundart (1921): §90, 1, S. 97; ; §210, b, S. 242.
Mhd. sû — Periode IV, um 1920: sau, [sau], ‹śɑu›. Rauh, Mundart (1921): §119, S. 126.
— Periode IV, um 1920: ě kroosau, [ə kʀoːsau], ‹ə kʀōśɑu›. Rauh, Mundart (1921): §181, Anm. 4, S. 207.
Mhd. sûber. Hier in der Bedeutung von rein. — Periode IV, um 1920: sauwä, [sauvæ̆], ‹śɑuwɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §119, S. 126; §122, 2, S. 128.
Mhd. sûr — Periode IV, um 1920: sauä, [sauæ̆], ‹śɑuɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §119, S. 126.
Mhd. ampfer — Periode IV, um 1920: sauěråmmbä, [sauəʀɑmb̥æ̆], ‹śɑuəʀambɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §1620, 1.b, S. 179.
— Periode IV, um 1920: soịjěrai, [soi̯əʀai], ‹śoi̯əʀɑi›. Rauh, Mundart (1921): §121, 2, S. 128.
Mhd. sûfen — Periode IV, um 1920: sauvě, [sauv̥ə], ‹śɑuvə›. Rauh, Mundart (1921): §119, S. 126.
Mhd. gesoffen — Periode IV, um 1920: ksovvě, [ksov̥ə], ‹kśovə›. Rauh, Mundart (1921): §103, 1, S. 110; §189, 3, S. 218.
— Periode IV, um 1920: bsovvě, [b̥sov̥ə], ‹bśovə›. Rauh, Mundart (1921): §215, 1.b, S. 252.
Mhd. sûgen — Periode IV, um 1920: sauchě, [sauɣ̥ə], ‹śɑuxə›. Rauh, Mundart (1921): §190, 1.a, S. 218.
— Periode IV, um 1920: saucht, [sauxt], ‹śɑux́t›. Rauh, Mundart (1921): §190, 1.b.A, S. 219.
— Periode IV, um 1920: sauhunnt, [sauhunt], ‹śɑuhunt›. Rauh, Mundart (1921): §83, S. 89.
Aus hebräisch schiddēkh. Hier in der Bedeutung von Heiratsvermittler. — Periode IV, um 1920: schååtschě, [ʃɑːtʃə], ‹š́ātš́ə›. Rauh, Mundart (1921): §29, S. 42.
Aus hebräisch schabbâtl — Periode IV, um 1920: schawwěs, [ʃavəs], ‹š́ɑwəś›. Rauh, Mundart (1921): §169, S. 188.
Betonung auf erster Silbe. Aus französisch chapeau. Hier in der Bedeutung von Alter Hut. — Periode IV, um 1920: schabbo, [ʃab̥o], ‹š́ɑbo›. Rauh, Mundart (1921): §80, S. 88.
Mhd. schaben — Periode IV, um 1920: schååwě, [ʃɑːvə], ‹š́āwə›. Rauh, Mundart (1921): §170, 1.a, S. 188.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: für die ist es schade. schade erscheint mit deutlich verdunkeltem -A-, für wird hier mit einem -O- gesprochen und ist und es verschmelzen.
Mhd. schaden — Periode IV, um 1920: schaddě, [ʃad̥ə], ‹š́ɑdə›. Rauh, Mundart (1921): §152, 2.a, S. 164; §174, 1, S. 192; §205, S. 239.
Mhd. schadet — Periode IV, um 1920: schått, [ʃɑt], ‹š́at›. Rauh, Mundart (1921): §174, 3, S. 192.
— Periode IV, um 1920: s schått nikks, [s ʃɑt niks], ‹ś š́at nikś›. Rauh, Mundart (1921): §219, 1.f, S. 263.
Mhd. schaden — Periode IV, um 1920: schåddě, [ʃɑd̥ə], ‹š́adə›. Rauh, Mundart (1921): §90, 2.d, S. 98.
— Periode V, ca. 1925–1945: schaddě, [ʃad̥ə], ‹š́ɑdə›. Rauh, Mundart (1921): §93, S. 99.
— Periode III, ca. 1875–1900: schǫddě, [ʃɔd̥ə], ‹š́ɔdə›. Rauh, Mundart (1921): §93, S. 100.
☉ Sachsenhausen — Periode IV, um 1920: schǫddě, [ʃɔd̥ə], ‹š́ɔdə›. Rauh, Mundart (1921): §94, S. 100.
Aus hebräisch schāchat. Hier in der Bedeutung von jüdisch kunstgerecht schlachten. — Periode IV, um 1920: schäschdě, [ʃεʃd̥ə], ‹š́ϵš́də›. Rauh, Mundart (1921): §29, S. 42.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, I.5, S. 71 Sch
— Periode IV, um 1920: schwẹnnsi, [ʃvenz̥i], ‹š́wensi›. Rauh, Mundart (1921): §181, I.3.a, S. 205.
Mhd. schûmen — Periode IV, um 1920: schaumě, [ʃaumə], ‹š́ɑumə›; auch schaamě, [ʃaːmə], ‹š́ɑ̄mə›. Rauh, Mundart (1921): §119, S. 126.
Mhd. schâf — Periode IV, um 1920: schååf, [ʃɑːf], ‹š́āf›. Rauh, Mundart (1921): §109, 1, S. 117; §164, 2.b, S. 182; §170, 1.a, S. 188.
— Periode III, ca. 1875–1900: schǫǫf, [ʃɔːf], ‹š́ɔ̄f›. Rauh, Mundart (1921): §110, S. 119.
— Periode IV, um 1920: waaschååfswoll, [vaːʃɑːfsvol], ‹wɑ̄š́āfśwol›. Rauh, Mundart (1921): §198, Anm., S. 232.
Mhd. schaffen — Periode IV, um 1920: schavvě, [ʃav̥ə], ‹š́ɑvə›. Rauh, Mundart (1921): §90, 1, S. 97; §164, S. 182.
— Periode IV, um 1920: schaffst, [ʃafst], ‹š́ɑfśt›. Rauh, Mundart (1921): §164, 2.a, S. 182.
Mhd. schaft — Periode IV, um 1920: schafft, [ʃaft], ‹š́ɑft›. Rauh, Mundart (1921): §170, 1.a, S. 188.
Aus hebräisch schabbāth. Hier in der Bedeutung von Schabbath. — Periode IV, um 1920: schaiwěs, [ʃaivəs], ‹š́ɑiwəś›. Rauh, Mundart (1921): §29, S. 42.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, I.19.2 Sch
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, I.19.2 Sch
Mhd. schande — Periode IV, um 1920: schånnt, [ʒ̥ɑnt], ‹šant›. Rauh, Mundart (1921): §177, 4.a, S. 200.
— Periode III, ca. 1875–1900: schånn, [ʃɑn], ‹š́an›. Rauh, Mundart (1921): §177, 4.a, S. 199.
Zu mhd. schimpf — Periode IV, um 1920: schimmb un schånn, [ʃimb̥ un ʃɑn], ‹š́imb un š́an›. Rauh, Mundart (1921): §1620, 1.b, S. 179; 2.b, S. 181.
Mhd. scharf — Periode IV, um 1920: schåff, [ʃɑf], ‹š́af›. Rauh, Mundart (1921): §90, 2.c, S. 98; §164, 2.b, S. 182; §211, 2.a.Anm, S. 244.
— Periode V, ca. 1925–1945: schaff, [ʃaf], ‹š́ɑf›. Rauh, Mundart (1921): §93, S. 99.
— Periode III, ca. 1875–1900: schǫff, [ʃɔf], ‹š́ɔf›. Rauh, Mundart (1921): §93, S. 100.
☉ Sachsenhausen — Periode IV, um 1920: schǫff, [ʃɔf], ‹š́ɔf›. Rauh, Mundart (1921): §94, S. 100.
Mhd. scharren — Periode IV, um 1920: schånn, [ʃɑn], ‹š́an›. Rauh, Mundart (1921): §144, II.1, S. 151.
Mhd. scharte — Periode IV, um 1920: schååt, [ʃɑːt], ‹š́āt›. Rauh, Mundart (1921): §176, S. 196; §211, 2.a, S. 244.
Mhd. schate-n — Periode IV, um 1920: schåddě, [ʃɑd̥ə], ‹š́adə›. Rauh, Mundart (1921): §90, 2.d, S. 98.
— Periode V, ca. 1925–1945: schaddě, [ʃad̥ə], ‹š́ɑdə›. Rauh, Mundart (1921): §93, S. 99.
— Periode III, ca. 1875–1900: schǫddě, [ʃɔd̥ə], ‹š́ɔdə›. Rauh, Mundart (1921): §93, S. 100.
☉ Sachsenhausen — Periode IV, um 1920: schǫddě, [ʃɔd̥ə], ‹š́ɔdə›. Rauh, Mundart (1921): §94, S. 100.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, I.5, S. 70 Sch
— Periode IV, um 1920: schogěllě, [ʃog̥ələ], ‹š́ogələ›. Rauh, Mundart (1921): §85, S. 89.
Mhd. aus: schocken — Periode IV, um 1920: schoggěllě, [ʃog̥ələ], ‹š́ogələ›. Rauh, Mundart (1921): §103, 1, S. 110.
— Periode IV, um 1920: schogglgaul, [ʃog̥l̩g̥aul], ‹š́ogl̥gɑul›. Rauh, Mundart (1921): §103, 1, S. 110.
Mhd. schûm — Periode IV, um 1920: schaum, [ʃaum], ‹š́ɑum›. Rauh, Mundart (1921): §119, S. 126.
Aus lateinisch scabellum. Hier in der Bedeutung von Schemel. — Periode IV, um 1920: schǎwwẹll, [ʃă̞vel], ‹š́ɑ̆wel›. Rauh, Mundart (1921): §140, Anm.1, S. 147; §220, 1.a.A, S. 267.
Zu mhd. schwänzeln. Hier in der Bedeutung von schwänzelnd gehen, um jemand aufdringlich hilfbereit herumlaufen. — Periode IV, um 1920: schǎwwẹnnsěllě, [ʃă̞venz̥ələ], ‹š́ɑ̆wensələ›. Rauh, Mundart (1921): §220, Anm. 1, S. 267.
Aus hebräisch schabbāth. Hier in der Bedeutung von Sabbath. — Periode IV, um 1920: schawwěs, [ʃavəs], ‹š́ɑwəś›. Rauh, Mundart (1921): §92, S. 144.
Aus hebräisch schtūth. Hier in der Bedeutung von Unsinn. — Periode IV, um 1920: schduss, [ʃd̥us], ‹š́duś›. Rauh, Mundart (1921): §29, S. 42.
Mhd. schël — Periode IV, um 1920: schääl, [ʃεːl], ‹š́ɛ̄l›. Rauh, Mundart (1921): §21, S. 32; §100, 1, S. 106; §187, Anm. 2, S. 215; §203, 2, S. 235.
— Periode V, ca. 1925–1945: schȁȁl, [ʃæːl], ‹š́ǣl›. Rauh, Mundart (1921): §21, S. 32.
Mhd. geschiden — Periode IV, um 1920: kschiidě, [kʃiːd̥ə], ‹kš́īdə›. Rauh, Mundart (1921): §203, 1, S. 235.
Mhd. schîn — Periode IV, um 1920: schåiñ, [ʃɑ̃ɪ], ‹š́ãi›. Rauh, Mundart (1921): §115, 3, S. 123; §151, 2, S. 161.
Mhd. schînen — Periode IV, um 1920: schåině, [ʃɑinə], ‹š́ainə›. Rauh, Mundart (1921): §76, S. 82; §115, 3, S. 123; §234, S. 288.
☉ Sachsenhausen — Periode IV, um 1920: schoině, [ʃoinə], ‹š́oinə›. Rauh, Mundart (1921): §234, 3, S. 288.
Hier in der Bedeutung von betrügen. — Periode IV, um 1920: pschaisě, [pʃaiz̥ə], ‹pš́ɑisə›. Rauh, Mundart (1921): §215, 1.b, S. 252.
Mhd. schî𝔷en — Periode IV, um 1920: schaisě, [ʃaiz̥ə], ‹š́ɑisə›. Rauh, Mundart (1921): §181, II.1, S. 205.
Mhd. beschi𝔷en — Periode IV, um 1920: pschissě, [pʃiz̥ə], ‹pš́isə›. Rauh, Mundart (1921): §66, 2.b, S. 75.
Mhd. scheitel — Periode IV, um 1920: schaidl, [ʃaid̥l̩], ‹š́ɑidl̥›. Rauh, Mundart (1921): §122, 2, S. 128; §177, 1.a, S. 197.
Mhd. schëlle — Periode IV, um 1920: schäll, [ʃεl], ‹š́ϵl›. Rauh, Mundart (1921): §140, Anm.1, S. 147; 2.
Hier in der Bedeutung von schimpfen. — Periode IV, um 1920: schällě, [ʃεlə], ‹š́ϵlə›. Rauh, Mundart (1921): §76, S. 82; §1620, Anm. 2, S. 180.
Mhd. schenden. Hier in der Bedeutung von Schimpfen. — Periode IV, um 1920: schẹnně, [ʃenə], ‹š́enə›. Rauh, Mundart (1921): §97, 1, S. 103.
Mhd. schenken — Periode IV, um 1920: schẹnggě, [ʃeŋg̥ə], ‹š́eŋgə›. Rauh, Mundart (1921): §68, 1, S. 76; §195, 2.a.B, S. 228.
— Periode IV, um 1920: schẹngggst, [ʃeŋg̥st], ‹š́eŋgśt›. Rauh, Mundart (1921): §195, 2.c, S. 229.
— Periode IV, um 1920: schẹngt, [ʃeŋt], ‹š́eŋt›. Rauh, Mundart (1921): §195, 2.c, S. 229.
— Periode IV, um 1920: schẹnggm, [ʃeŋg̥m̩], ‹š́eŋgm̥›. Rauh, Mundart (1921): §195, 2.a.B, S. 229.
Mhd. schenden. Hier in der Bedeutung von schimpfen. — Periode IV, um 1920: schẹnně, [ʃenə], ‹š́enə›; auch schällě, [ʃεlə], ‹š́ϵlə›. Rauh, Mundart (1921): §1620, Anm. 2, S. 180; §177, 4.a, S. 199.
Mhd. schëp. Hier in der Bedeutung von schief. — Periode IV, um 1920: schäpp, [ʃεp], ‹š́ϵp›. Rauh, Mundart (1921): §100, 1, S. 105; §170, 1.a, S. 188.
Mhd. scherben — Periode IV, um 1920: schȁȁǎwě, [ʃæːɐ̯və], ‹š́ǣʀwə›; auch schȁȁǎwě, [ʃæːɐ̯və], ‹š́ǣʀwə›. Rauh, Mundart (1921): §155, 1.a, S. 169; §211, 1, S. 243.
Mhd. schære — Periode IV, um 1920: schȁȁǎ, [ʃæːɐ̯], ‹š́ǣʀ›. Rauh, Mundart (1921): §113, 2, S. 121; §144, I.2, S. 151.
— Periode V, ca. 1925–1945: schȁȁ, [ʃæː], ‹š́ǣ›. Rauh, Mundart (1921): §144, Anm. 5, S. 151.
Mhd. schëren — Periode IV, um 1920: schȁȁǎn, [ʃæːɐ̯n], ‹š́ǣʀn›. Rauh, Mundart (1921): §203, 1, S. 235.
Mhd. siuhne — Periode IV, um 1920: schoischě, [ʃoiʒ̥ə], ‹š́oišə›. Rauh, Mundart (1921): §133, 1, S. 138.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, I.230 V
Mhd. schiuren — Periode IV, um 1920: schoịjě, [ʃoi̯ə], ‹š́oi̯ə›. Rauh, Mundart (1921): §133, 2, S. 139.
Mhd. schiure — Periode IV, um 1920: schoịjä, [ʃoi̯æ̆], ‹š́oi̯ɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §121, 2, S. 128.
— Im Mittelalter: E für I Wülcker, Stadtdialect (1877): aus: Acta (1444), S. 14 schecken.
Aus hebräisch schikzah. Hier in der Bedeutung von Judenmädchen, aber auch Dirne. — Periode IV, um 1920: schikks, [ʃiks], ‹š́ikś›. Rauh, Mundart (1921): §29, S. 42.
Mhd. schieben — Periode IV, um 1920: schiiwě, [ʃiːvə], ‹š́īwə›. Rauh, Mundart (1921): §132, 1, S. 137; §203, S. 235.
Mhd. geschoben — Periode IV, um 1920: kschoowě, [kʃoːvə], ‹kš́ōwə›. Rauh, Mundart (1921): §103, 1, S. 110.
Mhd. schiever — Periode IV, um 1920: schiwwä, [ʃivæ̆], ‹š́iwɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §18, S. 29; §153, Anm., S. 167; §204, 2.a, S. 237.
— Periode V, ca. 1925–1945: schivvä, [ʃiv̥æ̆], ‹š́ivɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §18, S. 29.
— Periode III, ca. 1875–1900: schiwwä, [ʃivæ̆], ‹š́iwɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §153, 2.a, S. 167.
Mhd. schiln — Periode IV, um 1920: schiilě, [ʃiːlə], ‹š́īlə›. Rauh, Mundart (1921): §76, S. 82; §101, 1, S. 108.
— Periode IV, Halbmundart um 1920: schiilě, [ʃiːlə], ‹š́īlə›. Rauh, Mundart (1921): §186, 2.b, S. 213.
— Im Mittelalter: E für I Wülcker, Stadtdialect (1877): aus: Baumeisterbuch (1396), S. 13 schenen isen (Schieneneisen); aus: Baumbuch (1486), S. 14 schene.
Mhd. schie𝔷en — Periode IV, um 1920: schiischě, [ʃiːʒ̥ə], ‹š́īšə›. Rauh, Mundart (1921): §132, 1, S. 137.
Mhd. gescho𝔷en — Periode IV, um 1920: kschossě, [kʃoz̥ə], ‹kš́osə›. Rauh, Mundart (1921): §181, II.1, S. 205.
Mhd. schif — Periode IV, um 1920: schiff, [ʃif], ‹š́if›. Rauh, Mundart (1921): §164, 2.b, S. 182.
— Im Mittelalter: E für I Wülcker, Stadtdialect (1877): aus: Acta (1444), S. 14 in dem scheff.
— Periode IV, um 1920: schiffååt, [ʃifɑːt], ‹š́ifāt›. Rauh, Mundart (1921): §74, S. 80.
Mhd. schilt — Periode IV, um 1920: schillt, [ʃilt], ‹š́ilt›. Rauh, Mundart (1921): §176, S. 196.
— Periode IV, um 1920: schillschě, [ʃilʒ̥ə], ‹š́ilšə›. Rauh, Mundart (1921): §177, 4.b, S. 200; §179, S. 203.
— Periode IV, um 1920: schimmf, [ʃimf], ‹š́imf›. Rauh, Mundart (1921): §1620, Anm. 2, S. 180.
Zu mhd. schimpf — Periode IV, um 1920: schimmb un schånn, [ʃimb̥ un ʃɑn], ‹š́imb un š́an›. Rauh, Mundart (1921): §1620, 1.b, S. 179; 2.b, S. 181.
Mhd. schimpfen — Periode IV, um 1920: schimmvě, [ʃimv̥ə], ‹š́imvə›. Rauh, Mundart (1921): §1620, Anm. 2, S. 180.
Mhd. schinden — Periode IV, um 1920: schinně, [ʃinə], ‹š́inə›. Rauh, Mundart (1921): §174, 4.a, S. 192.
Mhd. geschunden — Periode IV, um 1920: kschunně, [kʃunə], ‹kš́unə›. Rauh, Mundart (1921): §177, 4.a, S. 199.
— Periode IV, um 1920: schinnähånns, [ʃinæ̆hɑns], ‹š́inɑ̈hanś›. Rauh, Mundart (1921): §174, 4.a, S. 192.
Mhd. schüppe — Periode IV, um 1920: schipp, [ʃip], ‹š́ip›. Rauh, Mundart (1921): §157, 2, S. 173.
— Im Mittelalter: E für I Wülcker, Stadtdialect (1877): aus: Baumbuch (1441), S. 14 schippen.
Mhd. schirm — Periode IV, um 1920: schȁǎmm, [ʃæɐ̯m], ‹š́æʀm›. Rauh, Mundart (1921): §147, 3, S. 154.
Mhd. schieben. Hier in der Bedeutung von durch Schieben in Bewegung setzen. — Periode IV, um 1920: schiwwělě, [ʃivələ], ‹š́iwələ›. Rauh, Mundart (1921): §155, 1.a, S. 169.
Hier in der Bedeutung von Mund, wohl entstanden aus dem Zeitwort schlürfen. — Periode IV, um 1920: schlȁǎ, [ʃlæɐ̯], ‹š́læʀ›. Rauh, Mundart (1921): §144, I.2, S. 151.
Mhd. slâfen — Periode IV, um 1920: schlååvě, [ʃlɑːv̥ə], ‹š́lāvə›. Rauh, Mundart (1921): §109, 1, S. 117; §165, 2, S. 184.
— Periode III, ca. 1875–1900: schlǫǫvě, [ʃlɔːv̥ə], ‹š́lɔ̄və›. Rauh, Mundart (1921): §110, S. 119.
☉ Niederrad — Periode IV, um 1920: schlơơvě, [ʃlo̞ːv̥ə], ‹š́lǭvə›. Rauh, Mundart (1921): §10, S. 16.
☉ Preungesheim, Berkersheim, Seckbach — Periode IV, um 1920: schloofě, [ʒ̥loːfə], ‹šlōfə›. Rauh, Mundart (1921): §7, S. 11.
— Periode IV, um 1920: schlååfkhissě, [ʃlɑːfkhiz̥ə], ‹š́lāfkhisə›. Rauh, Mundart (1921): §76, S. 82.
— Periode IV, um 1920: schlååfrokk, [ʃlɑːfʀok], ‹š́lāfʀok›. Rauh, Mundart (1921): §164, 2.a, S. 182.
Mhd. slac — Periode IV, um 1920: schlåch, [ʃlɑx], ‹š́lax́›. Rauh, Mundart (1921): §192, 1, S. 223; §210, a, S. 242.
Plural. Mhd. slege — Periode IV, um 1920: schlẹẹsch, [ʃleːʃ], ‹š́lēš́›. Rauh, Mundart (1921): §20, S. 32; §97, 1, S. 103; §190, 1.b.B, S. 219; §203, 2, S. 235.
— Periode V, ca. 1925–1945: schlääsch, [ʃlεːʃ], ‹š́lɛ̄š́›. Rauh, Mundart (1921): §20, S. 32.
3. Pers. Sing. — Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, I.5, S. 70 schl
— Periode IV, um 1920: slååchfluss, [slɑːxflus], ‹ślāx́fluś›. Rauh, Mundart (1921): §190, 1.b.A, S. 219.
Aus hebräisch mazzāl. Hier in der Bedeutung von Unglück. — Periode IV, um 1920: schlåmmassl, [ʃlɑmaz̥l̩], ‹š́lamɑsl̥›. Rauh, Mundart (1921): §29, S. 42.
Mhd. slampen. Hier in der Bedeutung von unordentlich einhergehen. — Periode IV, um 1920: schlåmmbě, [ʃlɑmb̥ə], ‹š́lambə›. Rauh, Mundart (1921): §1620, 1.b, S. 179.
Hier in der Bedeutung von Pantoffeln. — Periode IV, um 1920: schlabbě, [ʃlab̥ə], ‹š́lɑbə›. Rauh, Mundart (1921): §160, S. 176.
— Periode IV, um 1920: schlapphuut, [ʃlaphuːt], ‹š́lɑphūt›. Rauh, Mundart (1921): §73, S. 80.
Hier in der Bedeutung von Großer Mund. — Periode IV, um 1920: schlabbmaul, [ʃlab̥maul], ‹š́lɑbmɑul›. Rauh, Mundart (1921): §71, S. 79; §76, S. 82.
Mhd. slûch — Periode IV, um 1920: schlauch, [ʃlaux], ‹š́lɑux́›. Rauh, Mundart (1921): §119, S. 126.
Mhd. slëht. Hier in der Bedeutung von Auch: einfältig. — Periode IV, um 1920: schlääscht, [ʃlεːʃt], ‹š́lɛ̄š́t›; auch schläät, [ʃlεːt], ‹š́lɛ̄t›. Rauh, Mundart (1921): §21, S. 32; §37, a, S. 53; §100, 1, S. 106; §186, 3, S. 213; §209, S. 242.
— Periode V, ca. 1925–1945: schlȁȁscht, [ʃlæːʃt], ‹š́lǣš́t›. Rauh, Mundart (1921): §21, S. 32.
— Periode III, ca. 1875–1900: schläät, [ʃlεːt], ‹š́lɛ̄t›. Rauh, Mundart (1921): §186, Anm. 4, S. 213.
Mhd. slëhteste — Periode IV, um 1920: schlääschsdě, [ʃlεːʃsd̥ə], ‹š́lɛ̄š́śdə›. Rauh, Mundart (1921): §182, II.1, S. 209.
Mhd. slîchen — Periode IV, um 1920: schlaischě, [ʃlaiʒ̥ə], ‹š́lɑišə›. Rauh, Mundart (1921): §115, 1, S. 122.
Mhd. sleiger — Periode IV, um 1920: schlaịjä, [ʃlai̯æ̆], ‹š́lɑi̯ɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §122, Anm. 3, S. 129; §138, 1, S. 144.
— Periode III, ca. 1875–1900: schlaaịjä, [ʃlaːi̯æ̆], ‹š́lɑ̄i̯ɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §122, 1, S. 128.
Mhd. sloufen — Periode IV, um 1920: schlaavě, [ʃlaːv̥ə], ‹š́lɑ̄və›. Rauh, Mundart (1921): §126, 1, S. 233; §164, S. 182.
Mhd. slîm — Periode IV, um 1920: schlåim, [ʃlɑim], ‹š́laim›. Rauh, Mundart (1921): §115, 3, S. 123.
Mhd. slîmen — Periode IV, um 1920: schlåimě, [ʃlɑimə], ‹š́laimə›. Rauh, Mundart (1921): §115, 3, S. 123.
☉ Sachsenhausen — Periode IV, um 1920: schloimě, [ʃloimə], ‹š́loimə›. Rauh, Mundart (1921): §115, Anm. 4, S. 123.
Mhd. slenkern — Periode IV, um 1920: schlẹnggän, [ʃleŋg̥æ̆n], ‹š́leŋgɑ̈n›. Rauh, Mundart (1921): §97, 1, S. 103.
Mhd. slie𝔷en — Periode IV, um 1920: schliisě, [ʃliːz̥ə], ‹š́līsə›. Rauh, Mundart (1921): §132, 1, S. 137.
Part. Perf. — Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, I.5, S. 71 z
Mhd. schlimp — Periode IV, um 1920: schlimm, [ʃlim], ‹š́lim›. Rauh, Mundart (1921): §155, 2, S. 171.
Mhd. slinkel — Periode IV, um 1920: schlinggl, [ʃliŋg̥l̩], ‹š́liŋgl̥›. Rauh, Mundart (1921): §195, 2.a.B, S. 228.
Zu mhd. slupf. Hier in der Bedeutung von Schleifchen. — Periode IV, um 1920: schlippschě, [ʃlipʃə], ‹š́lipš́ə›. Rauh, Mundart (1921): §1620, 2.a, S. 180.
Mhd. slo𝔷en. Hier in der Bedeutung von Hagelkörner. — Periode IV, um 1920: schloosě, [ʃloːz̥ə], ‹š́lōsə›. Rauh, Mundart (1921): §129, 1, S. 134.
Mhd. slât — Periode IV, um 1920: schloot, [ʃloːt], ‹š́lōt›. Rauh, Mundart (1921): §109, Anm. 1, S. 118.
Mhd. sluchezzen — Periode IV, um 1920: schlukksě, [ʃluksə], ‹š́lukśə›. Rauh, Mundart (1921): §181, I.3.b, S. 205.
Mhd. sluckezzen — Periode IV, um 1920: schlukksě, [ʃluksə], ‹š́lukśə›. Rauh, Mundart (1921): §197, 1.c, S. 231.
Hier in der Bedeutung von Krampfhaft sich wiederholendes Schlucken. — Periode IV, um 1920: schluksä, [ʃluksæ̆], ‹š́lukśɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §197, 1.c, S. 231.
Mhd. schlupfest — Periode IV, um 1920: schluppst, [ʃlupst], ‹š́lupśt›. Rauh, Mundart (1921): §1620, 2.a, S. 180.
Mhd. slü𝔷𝔷el — Periode IV, um 1920: schlissl, [ʃliz̥l̩], ‹š́lisl̥›. Rauh, Mundart (1921): §108, 1, S. 116; §141, 2, S. 147; §165, S. 184; §181, II.1, S. 205; §202, S. 234; §217, 17, S. 259.
Zu mhd. slampen. Hier in der Bedeutung von Unordentliches Frauenzimmer. — Periode IV, um 1920: schlummbl, [ʃlumb̥l̩], ‹š́lumbl̥›; auch schlummbummbl, [ʃlumb̥umb̥l̩], ‹š́lumbumbl̥›. Rauh, Mundart (1921): §1620, 1.b, S. 179.
— Periode IV, um 1920: gugěmåål dåå wåsě schlummbummbl, [g̥uəmɑːl d̥ɑː vɑz̥ə ʃlumb̥umb̥l̩], ‹guəmāl dā wasə š́lumbumbl̥›. Rauh, Mundart (1921): §79, S. 86.
Hier in der Bedeutung von Unordentlich. — Periode IV, um 1920: schlummbisch, [ʃlumb̥iʃ], ‹š́lumbiš́›. Rauh, Mundart (1921): §217, 11.b, S. 258.
Streckform von Schlumpel. Zu mhd. slumpe. Hier in der Bedeutung von Unreinliche Frauensperson. — Periode IV, um 1920: schlummbummbl, [ʃlumb̥umb̥l̩], ‹š́lumbumbl̥›. Rauh, Mundart (1921): §79, S. 86.
Mhd. schlupfen — Periode IV, um 1920: schlubbě, [ʃlub̥ə], ‹š́lubə›. Rauh, Mundart (1921): §1620, 1.a, S. 178.
Mhd. slupf. Hier in der Bedeutung von Schlinge. — Periode IV, um 1920: schlupp, [ʃlup], ‹š́lup›. Rauh, Mundart (1921): §1620, 2.b, S. 181.
Mhd. smal — Periode IV, um 1920: schmåål, [ʃmɑːl], ‹š́māl›. Rauh, Mundart (1921): §140, 2, S. 147; §210, a, S. 242.
Mhd. smalz — Periode IV, um 1920: schmallds, [ʃmald̥s], ‹š́mɑldś›. Rauh, Mundart (1921): §181, I.2, S. 205.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, I.19.2 Schm
Mhd. smackezen — Periode IV, um 1920: schmattsě, [ʃmatsə], ‹š́mɑtśə›. Rauh, Mundart (1921): §216, 18, S. 256.
Mhd. smeicheln — Periode IV, um 1920: schmaischělě, [ʃmaiʒ̥ələ], ‹š́mɑišələ›. Rauh, Mundart (1921): §122, 2, S. 128.
Mhd. smîzen — Periode IV, um 1920: schmaisě, [ʃmaiz̥ə], ‹š́mɑisə›. Rauh, Mundart (1921): §165, 2, S. 184; §181, II.1, S. 205.
— Periode IV, um 1920: schmaism, [ʃmaiz̥m̩], ‹š́mɑism̥›. Rauh, Mundart (1921): §181, II.1, S. 205.
Mhd. schmëlzen — Periode IV, um 1920: schmällsě, [ʃmεlz̥ə], ‹š́mϵlsə›. Rauh, Mundart (1921): §181, I.3.a, S. 205.
Mhd. smërze — Periode IV, um 1920: schmȁǎts, [ʃmæɐ̯ts], ‹š́mæʀtś›. Rauh, Mundart (1921): §181, I.1.b, S. 205.
Mhd. smitte — Periode IV, um 1920: schmitt, [ʃmit], ‹š́mit›. Rauh, Mundart (1921): §173, S. 191; §210, b, S. 242; Anm..
— Periode V, ca. 1925–1945: schmiit, [ʃmiːt], ‹š́mīt›. Rauh, Mundart (1921): §210, Anm., S. 242.
— Im Mittelalter: E für I Wülcker, Stadtdialect (1877): aus: Beedbuch (1330), S. 13 Hubensmet (Hufschmied); aus: Insatzbuch (1331) Sensinsmede (Sensenschmiede); aus: Rechenbuch (1361) Hermane goltsmede (Hermann der Goldschmied); aus: Rechenbuch (1362) sensensmede (Sensenschmiede); aus: Rechenbuch (1373) smedewerg (Schmiedewerk); aus: Acta (1384) smed.
Mhd. schmitte — Periode IV, um 1920: schmitt, [ʃmit], ‹š́mit›. Rauh, Mundart (1921): §202, S. 234.
Mhd. smiden — Periode IV, um 1920: schmiidě, [ʃmiːd̥ə], ‹š́mīdə›. Rauh, Mundart (1921): §174, 1, S. 192.
Ahd. smirwen. Mhd. smirn — Periode IV, um 1920: schmiiǎn, [ʃmiːɐ̯n], ‹š́mīʀn›. Rauh, Mundart (1921): §101, 1, S. 108; §135, Anmn. 2, S. 136.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: und wie geschmiert. geschmiert erscheint wie im Hochdeutschen.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpZ, I.22.11 Schm
Mhd. smirgel. Zu mhd. smirn. Hier in der Bedeutung von schmierigen Schmutz. — Periode IV, um 1920: schmäråågl, [ʃmæ̆ʀɑːg̥l̩], ‹š́mɑ̈ʀāgl̥›. Rauh, Mundart (1921): §102, 2, S. 108; §190, 1.d, S. 220; §211, 1, S. 243; §217, 17, S. 259.
Aus hebräisch schemūōth. Hier in der Bedeutung von leeres, eitles Geschwätz. — Periode IV, um 1920: schmuus, [ʃmuːs], ‹š́mūś›. Rauh, Mundart (1921): §29, S. 42; §66, 1, S. 74; §169, S. 188.
Aus hebräisch schemūā. Hier in der Bedeutung von unterschlagen, stehlen. — Periode IV, um 1920: schmuu machě, [ʃmuː maɣ̥ə], ‹š́mū mɑxə›. Rauh, Mundart (1921): §29, S. 42.
— Periode IV, um 1920: schmuusě, [ʃmuːz̥ə], ‹š́mūsə›. Rauh, Mundart (1921): §122, 2, S. 128.
Mhd. snabel — Periode IV, um 1920: schnåwwl, [ʃnɑvl̩], ‹š́nawl̥›. Rauh, Mundart (1921): §90, 2.d, S. 98; §150, 1.c, S. 156; §165, 2, S. 184; §204, 1.a, S. 236.
— Periode V, ca. 1925–1945: schnawwl, [ʃnavl̩], ‹š́nɑwl̥›. Rauh, Mundart (1921): §93, S. 99.
— Periode III, ca. 1875–1900: schnǫwwl, [ʃnɔvl̩], ‹š́nɔwl̥›. Rauh, Mundart (1921): §93, S. 100.
☉ Sachsenhausen — Periode IV, um 1920: schnǫwwl, [ʃnɔvl̩], ‹š́nɔwl̥›. Rauh, Mundart (1921): §94, S. 100.
Plural. Mhd. snabele — Periode IV, um 1920: schnäwwl, [ʃnεvl̩], ‹š́nϵwl̥›. Rauh, Mundart (1921): §216, 11, S. 255.
Ahd. snurihha. Mhd. snürche. Hier in der Bedeutung von Schwiegertocheter. — Periode IV, um 1920: schnȁǎsch, [ʃnæɐ̯ʃ], ‹š́næʀš́›. Rauh, Mundart (1921): §108, 3, S. 117; §150, 1.c, S. 156; §197, 2, S. 231; §207, S. 240; §216, 6, S. 254.
Mhd. sniuzen — Periode IV, um 1920: schnoitsě, [ʃnoitsə], ‹š́noitśə›. Rauh, Mundart (1921): §121, 1, S. 127.
Mhd. snalle — Periode IV, um 1920: schnall, [ʃnal], ‹š́nɑl›. Rauh, Mundart (1921): §90, 1, S. 97.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, I.19.2 Schn
Mhd. snappen — Periode IV, um 1920: schnabně, [ʃnab̥ə], ‹š́nɑbə›. Rauh, Mundart (1921): §157, 1, S. 172.
— Periode IV, um 1920: schnappst, [ʃnapst], ‹š́nɑpśt›. Rauh, Mundart (1921): §157, 2, S. 173.
— Periode IV, um 1920: schnabbt, [ʃnab̥t], ‹š́nɑbt›. Rauh, Mundart (1921): §157, 1, S. 172.
— Periode IV, um 1920: schnåkksě, [ʃnɑksə], ‹š́nakśə›. Rauh, Mundart (1921): §197, 1.c, S. 231.
Mhd. snûfen — Periode IV, um 1920: schnauvě, [ʃnauv̥ə], ‹š́nɑuvə›. Rauh, Mundart (1921): §119, S. 126.
Ahd. snêo. Mhd. snê — Periode IV, um 1920: schnẹẹ, [ʃneː], ‹š́nē›. Rauh, Mundart (1921): §125, 1, S. 131; §135, Anm. 11, S. 143.
☉ Preungesheim, Berkersheim, Seckbach — Periode IV, um 1920: schniiñ, [ʃnĩː], ‹š́nĩ̄›. Rauh, Mundart (1921): §7, S. 11.
Mhd. snîden — Periode IV, um 1920: schnaidě, [ʃnaid̥ə], ‹š́nɑidə›. Rauh, Mundart (1921): §174, 1, S. 192.
— Periode IV, um 1920: schnaitst, [ʃnaitst], ‹š́nɑitśt›. Rauh, Mundart (1921): §174, 2, S. 192.
Mhd. snîdet — Periode IV, um 1920: schnait, [ʃnait], ‹š́nɑit›. Rauh, Mundart (1921): §174, 3, S. 192.
Mhd. snîhen — Periode IV, um 1920: schnaịjě, [ʃnai̯ə], ‹š́nɑi̯ə›. Rauh, Mundart (1921): §115, 2, S. 122; §138, S. 145.
— Periode IV, um 1920: schnoitsě, [ʃnoitsə], ‹š́noitśə›. Rauh, Mundart (1921): §181, I.1.a, S. 204.
Mhd. snipfen. Hier in der Bedeutung von in kleine Stücke zerschneiden. — Periode IV, um 1920: schnibběllě, [ʃnib̥ələ], ‹š́nibələ›. Rauh, Mundart (1921): §1620, 1.a, S. 178.
Mhd. snebbig — Periode IV, um 1920: schnibbisch, [ʃnib̥iʃ], ‹š́nibiš́›. Rauh, Mundart (1921): §157, 1, S. 172.
Mhd. snit — Periode IV, um 1920: schnitt, [ʃnit], ‹š́nit›. Rauh, Mundart (1921): §210, b, S. 242.
— Periode IV, um 1920: schniddmussdä, [ʃnid̥muz̥d̥æ̆], ‹š́nidmusdɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §71, S. 79.
Hier in der Bedeutung von Schnurrbart. — Periode IV, um 1920: schnǫrěs, [ʃnɔʀəs], ‹š́nɔʀəś›. Rauh, Mundart (1921): §76, S. 82; §143, 2, S. 148.
Mhd. snüeren — Periode IV, um 1920: schniiǎn, [ʃniːɐ̯n], ‹š́nīʀn›. Rauh, Mundart (1921): §118, S. 125; §152, 1.c, S. 163.
Mhd. snuffelen. Hier in der Bedeutung von Beriechen, mehrer Male geräuschvoll Atmen durch die Nase. — Periode IV, um 1920: schnuvvěllě, [ʃnuv̥ələ], ‹š́nuvələ›. Rauh, Mundart (1921): §106, 1, S. 113.
Mhd. snupfe-n — Periode IV, um 1920: schnubbě, [ʃnub̥ə], ‹š́nubə›. Rauh, Mundart (1921): §106, 1, S. 113; §1620, 1.a, S. 178.
Mhd. snuor — Periode IV, um 1920: schnuuǎ, [ʃnuːɐ̯], ‹š́nūʀ›. Rauh, Mundart (1921): §117, S. 124; §144, I.2, S. 151.
Mhd. snüeren — Periode IV, um 1920: schniiǎn, [ʃniːɐ̯n], ‹š́nīʀn›. Rauh, Mundart (1921): §217, 19.Anm. 1, S. 260.
Mhd. snur. Hier in der Bedeutung von Schiegermutter. — Periode IV, um 1920: schnuuǎ, [ʃnuːɐ̯], ‹š́nūʀ›. Rauh, Mundart (1921): §106, 1, S. 113.
Mhd. snurren — Periode IV, um 1920: schnǫrrě, [ʒ̥nɔʀə], ‹šnɔʀə›; auch schnǫǎnn, [ʒ̥nɔɐ̯n], ‹šnɔʀn›. Rauh, Mundart (1921): §106, 4, S. 114; §152, 1.c, S. 163; §217, 19.Anm. 1, S. 260.
— Periode IV, um 1920: schnȁǎn, [ʃnæɐ̯n], ‹š́næʀn›. Rauh, Mundart (1921): §217, 19.Anm. 1, S. 260.
Mhd. snûte. Hier in der Bedeutung von Schnauze oder Mund. — Periode IV, um 1920: schnuut, [ʃnuːt], ‹š́nūt›. Rauh, Mundart (1921): §119, Anm. 2, S. 127; §181, Anm. 5, S. 207.
Mhd. schocken. Hier in der Bedeutung von werfen. — Periode IV, um 1920: schoggě, [ʃog̥ə], ‹š́ogə›. Rauh, Mundart (1921): §103, 1, S. 110.
Aus hebräisch schōteh. Hier in der Bedeutung von Narr. — Periode IV, um 1920: schoodě, [ʃoːd̥ə], ‹š́ōdə›. Rauh, Mundart (1921): §29, S. 42; §220, 2.d, S. 270.
Mhd. schœne — Periode IV, um 1920: scheeñ, [ʃẽː], ‹š́ẽ̄›. Rauh, Mundart (1921): §130, 1, S. 136; §150, 5.a, S. 160; §217, 21.a, S. 260; §234, 4, S. 288.
— Periode IV, Halbmundart um 1920: schääñ, [ʃε̃ː], ‹š́ɛ̃̄›; auch schẹẹ, [ʃeː], ‹š́ē›. Rauh, Mundart (1921): §130, Anm. 1, S. 136; §234, 4, S. 288.
— Periode V, ca. 1925–1945: schẹẹ, [ʃeː], ‹š́ē›; auch schää, [ʃεː], ‹š́ɛ̄›. Rauh, Mundart (1921): §235, S. 289.
— Periode II, ca. 1850–1875: F. Stoltze (ca. 1850–1891): WiFM, aus: Die Fleckesaal, S. 225 en scheene junge Offenzier; aus: Hinnerm Haus, S. 89 am em scheene Julimorjend; aus: Entlobung, S. 95 awer sie wollt net (…) ihr schee Kunnschaft; aus: Schaamreise, S. 39 … No deß is schee /… doch ze seh?.
☉ Sachsenhausen — Periode III, ca. 1875–1900: schiiñ, [ʃĩː], ‹š́ĩ̄›. Rauh, Mundart (1921): §130, Anm. 1, S. 137.
☉ Oberrad — Periode IV, um 1920: schiiñ, [ʒ̥ĩː], ‹šĩ̄›. Rauh, Mundart (1921): §8, S. 15.
☉ Preungesheim, Berkersheim, Seckbach — Periode IV, um 1920: schiiñ, [ʃĩː], ‹š́ĩ̄›. Rauh, Mundart (1921): §7, S. 11.
— Periode III, ca. 1875–1900: Wenkerbogen: Satz 33 schene.
☉ Sachsenhausen — Periode III, ca. 1875–1900: Wenkerbogen: Satz 33 schiene.
☉ Bornheim — Periode III, ca. 1875–1900: Wenkerbogen: Satz 33 schiene.
☉ Bockenheim — Periode III, ca. 1875–1900: Wenkerbogen: Satz 33 scheene.
☉ Rödelheim — Periode III, ca. 1875–1900: Wenkerbogen: Satz 33 scheen.
☉ Eckenheim — Periode III, ca. 1875–1900: Wenkerbogen: Satz 33 schiene.
☉ Oberrad — Periode IV, um 1920: Freiling (1925), Wenkersatz 33, S. 74 schiine.
— Periode III, ca. 1875–1900: Wenkerbogen: Satz 33 schiene. Freiling (1925), Wenkersatz 33, S. 75 scheene.
☉ Seckbach — Periode III, ca. 1875–1900: Wenkerbogen: Satz 33 schiene.
Komparativ. Mhd. schœner — Periode IV, um 1920: schẹnnä, [ʃenæ̆], ‹š́enɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §130, 1, S. 136; §214, 6, S. 250.
— Periode IV, Halbmundart um 1920: schännä, [ʃεnæ̆], ‹š́ϵnɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §130, Anm. 1, S. 136.
Superlativ. Mhd. schœnste — Periode IV, um 1920: schẹnnsdě, [ʃensd̥ə], ‹š́enśdə›. Rauh, Mundart (1921): §130, 1, S. 136; §214, 6, S. 250.
— Periode IV, Halbmundart um 1920: schännsdě, [ʃεnsd̥ə], ‹š́ϵnśdə›. Rauh, Mundart (1921): §130, Anm. 1, S. 136.
Hier in der Bedeutung von Sehr schön. — Periode IV, um 1920: åscheeñ, [ɑʃẽː], ‹aš́ẽ̄›. Rauh, Mundart (1921): §192, Anm. 1, S. 223.
— Periode IV, um 1920: nẹtt scheñ, [net ʃẽ], ‹net š́ẽ›. Rauh, Mundart (1921): §182, II.3, S. 210.
Mhd. schepfen — Periode IV, um 1920: schẹbbě, [ʃeb̥ə], ‹š́ebə›. Rauh, Mundart (1921): §97, 1, S. 103.
Mhd. schöpfet — Periode IV, um 1920: schẹbbt, [ʃeb̥t], ‹š́ebt›. Rauh, Mundart (1921): §1620, 1.a, S. 178.
— Periode IV, um 1920: schẹbbm foll, [ʃeb̥m̩ fol], ‹š́ebm̥ fol›. Rauh, Mundart (1921): §150, 2.a, S. 156.
— Periode IV, um 1920: schẹppfoll, [ʃepfol], ‹š́epfol›. Rauh, Mundart (1921): §1620, 2.a, S. 180.
Aus hebräisch schafel. Hier in der Bedeutung von niedrig, gemein. — Periode IV, um 1920: schoovl, [ʃoːv̥l̩], ‹š́ōvl̥›. Rauh, Mundart (1921): §29, S. 42; §103, 1, Anm. 1, S. 110.
Mhd. schône — Periode IV, um 1920: schonnt, [ʃont], ‹š́ont›; auch schonn, [ʃon], ‹š́on›; oder schunn, [ʃun], ‹š́un›; so wie schunn, [ʃun], ‹š́un›. Rauh, Mundart (1921): §129, 1, S. 135; Anm. 2; §150, Anm. 9, S. 160; §184, S. 211; §214, 5, S. 250; §249, 1.a, S. 304.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, I.5, S. 70 sch
☉ Bornheim — Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, II.42 schǔn Faierowend? (Bornheim, Februar 1854).
☉ Preungesheim, Berkersheim, Seckbach — Periode IV, um 1920: schunn, [ʃun], ‹š́un›. Rauh, Mundart (1921): §7, S. 11.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: hast du schon. Man beachte die Verschmelzung von hast und du. Die Aussprache von schon ist dem Hochdeutschen gleich.
— Periode IV, um 1920: isch wȁǎ schong khommě, [iʃ væɐ̯ ʃoŋ khomə], ‹iš́ wæʀ š́oŋ khomə›; auch isch wȁǎ schonnt khommě, [iʃ væɐ̯ ʃont khomə], ‹iš́ wæʀ š́ont khomə›. Rauh, Mundart (1921): §150, 2.a, S. 156.
— Periode IV, um 1920: schunněmåål, [ʃunəmɑːl], ‹š́unəmāl›. Rauh, Mundart (1921): §129, Anm. 2, S. 135.
— Periode IV, um 1920: waaschonnt, [vaːʃont], ‹wɑ̄š́ont›. Rauh, Mundart (1921): §181, Anm. 4, S. 207.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: hast du schon und da ist auch schon. schon entspricht in der Aussprache dem Hochdeutschen.
Mhd. schônen — Periode IV, um 1920: schooně, [ʃoːnə], ‹š́ōnə›. Rauh, Mundart (1921): §129, 1, S. 134.
— Periode IV, um 1920: schunněmåål, [ʃunəmɑːl], ‹š́unəmāl›. Rauh, Mundart (1921): §150, Anm. 9, S. 160.
Mhd. schopf — Periode IV, um 1920: schopp, [ʃop], ‹š́op›. Rauh, Mundart (1921): §1620, 2.b, S. 181.
Mhd. schô𝔷 — Periode IV, um 1920: schoos, [ʃoːs], ‹š́ōś›. Rauh, Mundart (1921): §129, 1, S. 134.
Mhd. schanc — Periode IV, um 1920: schångk, [ʃɑŋk], ‹š́aŋk›. Rauh, Mundart (1921): §143, Anm. 1, S. 148.
— Periode IV, um 1920: schrẹnGschě, [ʃʀenGʒ̥ə], ‹š́ʀenGšə›. Rauh, Mundart (1921): §76, S. 84; §195, 2.c, S. 229.
— Periode IV, um 1920: schrångdiiǎ, [ʃʀɑŋd̥iːɐ̯], ‹š́ʀaŋdīʀ›. Rauh, Mundart (1921): §195, 2.c, S. 229.
Mhd. schrûbe — Periode IV, um 1920: schraup, [ʃʀaup], ‹š́ʀɑup›. Rauh, Mundart (1921): §155, 1.c.B, S. 171.
Part. Perf. — Im Mittelalter: E für I Wülcker, Stadtdialect (1877): aus: Urkunde (1377), S. 13 hernach geschreben; aus: Urkunde (1434) vorgeschreben; aus: Acta (1443), S. 14 geschreben.
— Periode IV, um 1920: kschrippsl, [kʃʀipsl̩], ‹kš́ʀipśl̥›. Rauh, Mundart (1921): §217, 12, S. 259.
— Im Mittelalter: E für I Wülcker, Stadtdialect (1877): aus: Acta (1428), S. 14 beschreben.
— Im Mittelalter: E für I Wülcker, Stadtdialect (1877): aus: Gerichtsbuch (1423), S. 13 verschreben.
— Periode IV, um 1920: schraịjě, [ʃʀai̯ə], ‹š́ʀɑi̯ə›. Rauh, Mundart (1921): §138, 2, S. 145.
Mhd. schrîner — Periode IV, um 1920: schråinä, [ʃʀɑinæ̆], ‹š́ʀainɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §115, 3, S. 123; §216, 9, S. 254.
Mhd. schrepfen — Periode IV, um 1920: schrẹbbě, [ʃʀeb̥ə], ‹š́ʀebə›. Rauh, Mundart (1921): §1620, 1.a, S. 178.
Mhd. schrimpfen — Periode IV, um 1920: schrummvě, [ʃʀumv̥ə], ‹š́ʀumvə›; auch schrummbě, [ʃʀumb̥ə], ‹š́ʀumbə›; oder schrummběllě, [ʃʀumb̥ələ], ‹š́ʀumbələ›. Rauh, Mundart (1921): §1620, 1.b, S. 179; Anm. 2, S. 180.
— Periode IV, um 1920: schuppsě, [ʃupsə], ‹š́upśə›. Rauh, Mundart (1921): §76, S. 82.
— Periode IV, um 1920: schupplååt, [ʃuplɑːt], ‹š́uplāt›. Rauh, Mundart (1921): §70, S. 78; §76, S. 82.
Mhd. schockelen. Zu mhd. schoc. Hier in der Bedeutung von schaukeln. — Periode IV, um 1920: schoggěllě, [ʃog̥ələ], ‹š́ogələ›. Rauh, Mundart (1921): §170, 1.a, S. 188; §216, 11, S. 255.
Mhd. schüren — Periode IV, um 1920: schiiǎn, [ʃiːɐ̯n], ‹š́īʀn›; auch schȁȁǎn, [ʃæːɐ̯n], ‹š́ǣʀn›. Rauh, Mundart (1921): §108, 1, S. 116; §217, 19.Anm. 1, S. 260.
Mhd. schürze — Periode IV, um 1920: schȁǎtts, [ʃæɐ̯ts], ‹š́æʀtś›. Rauh, Mundart (1921): §108, 3, S. 117; §144, I.1.a.i, S. 149; §211, 2.b, S. 245.
Mhd. schü𝔷𝔷el — Periode IV, um 1920: schissl, [ʃiz̥l̩], ‹š́isl̥›. Rauh, Mundart (1921): §66, 1, S. 74; §108, S. 116; §181, II.1, S. 205.
Mhd. schütelen — Periode IV, um 1920: schiddělě, [ʃid̥ələ], ‹š́idələ›. Rauh, Mundart (1921): §141, 1, S. 147; §216, 11, S. 255.
Mhd. schütten — Periode IV, um 1920: schiddě, [ʃid̥ə], ‹š́idə›. Rauh, Mundart (1921): §68, 1, S. 76; §76, S. 82; §108, 1, S. 116; §152, 2.a, S. 164; §177, 1.a, S. 197.
— Periode IV, um 1920: schittst, [ʃitst], ‹š́itśt›. Rauh, Mundart (1921): §177, 2, S. 198.
Mhd. schuoch — Periode IV, um 1920: schuu, [ʃuː], ‹š́ū›; auch schukk, [ʃuk], ‹š́uk›. Rauh, Mundart (1921): §117, S. 124; §214, 1.a, S. 248.
— Periode V, ca. 1925–1945: schuu, [ʃuː], ‹š́ū›. Rauh, Mundart (1921): §214, Anm. 1, S. 248.
— Periode III, ca. 1875–1900: schukk, [ʃuk], ‹š́uk›. Rauh, Mundart (1921): §187, 2, S. 215.
☉ Oberrad — Periode IV, um 1920: schǫu, [ʒ̥ɔu], ‹šɔu›. Rauh, Mundart (1921): §8, S. 14.
☉ Preungesheim, Berkersheim, Seckbach — Periode IV, um 1920: schǫu, [ʃɔu], ‹š́ɔu›. Rauh, Mundart (1921): §7, S. 11.
Dimunitiv. Hier in der Bedeutung von Ein kleiner Schuh. — Periode IV, um 1920: schigllschě, [ʃig̥l̩ʒ̥ə], ‹š́igl̥šə›. Rauh, Mundart (1921): §118, S. 125; §187, 2, S. 215; §214, 1.a, S. 248.
Mhd. schult — Periode IV, um 1920: schullt, [ʃult], ‹š́ult›. Rauh, Mundart (1921): §173, S. 191.
— Periode IV, um 1920: uuñschullisch, [ũːʃuliʃ], ‹ũ̄š́uliš́›. Rauh, Mundart (1921): §217, 11.a, S. 258.
Mhd. schuldic — Periode IV, um 1920: schulldisch, [ʃuld̥iʃ], ‹š́uldiš́›; auch schullisch, [ʃuliʃ], ‹š́uliš́›. Rauh, Mundart (1921): §106, Anm. 3, S. 115; §177, 4.b, S. 200.
Mhd. schuole — Periode IV, um 1920: schuul, [ʃuːl], ‹š́ūl›. Rauh, Mundart (1921): §117, S. 124.
Mhd. schulter — Periode IV, um 1920: schulldä, [ʃuld̥æ̆], ‹š́uldɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §68, 1, S. 76; §177, 1.a, S. 197.
Mhd. schuope — Periode IV, um 1920: schupp, [ʃup], ‹š́up›. Rauh, Mundart (1921): §214, 1.b, S. 249.
Mhd. schuppen — Periode IV, um 1920: schubně, [ʃub̥ə], ‹š́ubə›. Rauh, Mundart (1921): §157, 1, S. 172.
Mhd. schurz — Periode IV, um 1920: schǫǎtts, [ʃɔɐ̯ts], ‹š́ɔʀtś›. Rauh, Mundart (1921): §106, 4, S. 114; §144, I.1.a.i, S. 149; §181, I.1.b, S. 205; §211, 2.b, S. 245.
Zu mhd. schie𝔷en. Hier in der Bedeutung von lebhaft gedankenlos handelnde Person. — Periode IV, um 1920: schussl, [ʃuz̥l̩], ‹š́usl̥›. Rauh, Mundart (1921): §170, 1.a, S. 188; §181, II.1, S. 205.
Mhd. schuohsutære — Periode IV, um 1920: schusdä, [ʃusd̥æ̆], ‹š́uśdɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §76, S. 82; §117, S. 125; §214, 1.a, S. 248; §218, 2, S. 262.
— Periode IV, um 1920: schussdäschfraa, [ʃusd̥æ̆ʃfʀaː], ‹š́uśdɑ̈š́fʀɑ̄›. Rauh, Mundart (1921): §166, 3.b, S. 186.
— Periode V, ca. 1925–1945: schussdässfraa, [ʃusd̥æ̆sfʀaː], ‹š́uśdɑ̈śfʀɑ̄›. Rauh, Mundart (1921): §166, Anm. 6, S. 186.
Mhd. schutten. Hier in der Bedeutung von Mit dem Fuß wegstoßen. — Periode IV, um 1920: schuddě, [ʃud̥ə], ‹š́udə›. Rauh, Mundart (1921): §106, 1, S. 113.
Mhd. swadem. Hier in der Bedeutung von Dunst. — Periode IV, um 1920: schwåddm, [ʃvɑd̥m̩], ‹š́wadm̥›. Rauh, Mundart (1921): §90, 2.d, S. 98; §135, 1.a, S. 139; §148, 1, S. 155; §204, 3, S. 237; §217, 18, S. 260.
— Periode V, ca. 1925–1945: schwaddm, [ʃvad̥m̩], ‹š́wɑdm̥›. Rauh, Mundart (1921): §93, S. 99.
— Periode III, ca. 1875–1900: schwǫddm, [ʃvɔd̥m̩], ‹š́wɔdm̥›. Rauh, Mundart (1921): §93, S. 100.
☉ Sachsenhausen — Periode IV, um 1920: schwǫddm, [ʃvɔd̥m̩], ‹š́wɔdm̥›. Rauh, Mundart (1921): §94, S. 100.
Plural. Mhd. swademen — Periode IV, um 1920: schwadděmmě, [ʃvad̥əmə], ‹š́wɑdəmə›. Rauh, Mundart (1921): §216, 13, S. 256.
Mhd. swæbise — Periode IV, um 1920: schwẹẹbisch, [ʃveːb̥iʃ], ‹š́wēbiš́›. Rauh, Mundart (1921): §102, 1, S. 108.
— Periode IV, um 1920: schwällpschě, [ʃvεlpʃə], ‹š́wϵlpš́ə›. Rauh, Mundart (1921): §135, 2.b.i, S. 142.
Mhd. swâger — Periode IV, um 1920: schwååchä, [ʃvɑːɣ̥æ̆], ‹š́wāxɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §109, 1, S. 117.
— Periode III, ca. 1875–1900: schwǫǫchä, [ʃvɔːɣ̥æ̆], ‹š́wɔ̄xɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §110, S. 119.
Mhd. swalewe — Periode IV, um 1920: schwallp, [ʃvalp], ‹š́wɑlp›. Rauh, Mundart (1921): §135, 2.b.ii, S. 142.
Mhd. swam. Hier in der Bedeutung von Pliz. — Periode IV, um 1920: schwåmm, [ʃvɑm], ‹š́wam›. Rauh, Mundart (1921): §154, Anm. 2, S. 169; §155, 2, S. 171.
Mhd. swane — Periode IV, um 1920: schwåån, [ʃvɑːn], ‹š́wān›. Rauh, Mundart (1921): §90, 3, S. 98; §150, Anm. 6, S. 160.
— Periode III, ca. 1875–1900: schwǫǫn, [ʃvɔːn], ‹š́wɔ̄n›. Rauh, Mundart (1921): §93, S. 100.
☉ Sachsenhausen — Periode IV, um 1920: schwǫǫn, [ʃvɔːn], ‹š́wɔ̄n›. Rauh, Mundart (1921): §94, S. 100.
— Periode IV, um 1920: schwåånm, [ʃvɑːnm̩], ‹š́wānm̥›. Rauh, Mundart (1921): §123, 4.a, S. 131; §218, 2, S. 262.
Mhd. schwanz — Periode IV, um 1920: schwånnds, [ʃvɑnd̥s], ‹š́wandś›. Rauh, Mundart (1921): §181, I.2, S. 205.
Diminutiv — Periode IV, um 1920: schwẹnnsii, [ʃvenz̥iː], ‹š́wensī›. Rauh, Mundart (1921): §216, 19.b, S. 257.
— Periode III, ca. 1875–1900: schwẹnnsii, [ʃvenz̥iː], ‹š́wensī›. Rauh, Mundart (1921): §199, S. 233.
Mhd. swarte — Periode IV, um 1920: schwååt, [ʃvɑːt], ‹š́wāt›. Rauh, Mundart (1921): §90, 3, S. 98; §176, S. 196; §211, 2.a, S. 244.
— Periode III, ca. 1875–1900: schwǫǫǎt, [ʃvɔːɐ̯t], ‹š́wɔ̄ʀt›. Rauh, Mundart (1921): §93, S. 100.
☉ Sachsenhausen — Periode IV, um 1920: schwǫǫt, [ʃvɔːt], ‹š́wɔ̄t›; auch schwǫǫǎt, [ʃvɔːɐ̯t], ‹š́wɔ̄ʀt›. Rauh, Mundart (1921): §94, S. 100.
Mhd. swarz — Periode IV, um 1920: schwåtts, [ʃvɑts], ‹š́watś›. Rauh, Mundart (1921): §90, 2.c, S. 98; §135, 1.a, S. 139; §181, I.1.b, S. 205; §211, 2.a.Anm, S. 244.
— Periode V, ca. 1925–1945: schwatts, [ʃvats], ‹š́wɑtś›. Rauh, Mundart (1921): §93, S. 99.
— Periode III, ca. 1875–1900: schwǫtts, [ʃvɔts], ‹š́wɔtś›. Rauh, Mundart (1921): §93, S. 100.
☉ Sachsenhausen — Periode IV, um 1920: schwǫtts, [ʃvɔts], ‹š́wɔtś›. Rauh, Mundart (1921): §94, S. 100.
☉ Niederrad — Periode IV, um 1920: swơǎts, [svo̞ɐ̯tz̥], ‹śwǫʀts›; auch swơts, [svo̞tz̥], ‹śwǫts›. Rauh, Mundart (1921): §10, S. 16.
☉ Preungesheim, Berkersheim, Seckbach — Periode IV, um 1920: schwơtts, [ʃvo̞ts], ‹š́wǫtś›. Rauh, Mundart (1921): §7, S. 12.
Betonung auf dem letzten Glied. Hier in der Bedeutung von Farben der deutschen Republik. — Periode IV, um 1920: schwåttsrootgollt, [ʃvɑtsʀoːtg̥olt], ‹š́watśʀōtgolt›. Rauh, Mundart (1921): §82, S. 89.
Betonung auf dem letzten Glied. Hier in der Bedeutung von Farben des deutschen Kaiserreichs. — Periode IV, um 1920: schwåttswaisroot, [ʃvɑtsvaisʀoːt], ‹š́watśwɑiśʀōt›; auch schwåttswasroot, [ʃvɑtsvasʀoːt], ‹š́watśwɑśʀōt›. Rauh, Mundart (1921): §82, S. 89.
Hier in der Bedeutung von Name. — Periode IV, um 1920: schwåttschillt, [ʃvɑtʃilt], ‹š́watš́ilt›. Rauh, Mundart (1921): §181, I.4, S. 205.
Mhd. swëvel — Periode IV, um 1920: schwäwl, [ʃvεvl̩], ‹š́wϵwl̥›. Rauh, Mundart (1921): §100, 1, S. 105; §155, 1.a, S. 169; §204, S. 236.
Mhd. swîgen — Periode IV, um 1920: schwaịjě, [ʃvai̯ə], ‹š́wɑi̯ə›. Rauh, Mundart (1921): §190, 2.b, S. 221.
Part. Prät. Mhd. geswigen — Periode IV, um 1920: kschwischě, [kʃviʒ̥ə], ‹kš́wišə›. Rauh, Mundart (1921): §152, 2.a, S. 164; §205, S. 239.
Mhd. swengel. Hier in der Bedeutung von Hebearm einer Pumpe. — Periode IV, um 1920: schwẹngll, [ʃveŋl̩], ‹š́weŋl̥›. Rauh, Mundart (1921): §97, 1, S. 103.
Mhd. swære — Periode IV, um 1920: schwȁȁǎ, [ʃvæːɐ̯], ‹š́wǣʀ›. Rauh, Mundart (1921): §113, 2, S. 121; §144, I.2, S. 151.
— Periode V, ca. 1925–1945: schwȁȁ, [ʃvæː], ‹š́wǣ›. Rauh, Mundart (1921): §144, Anm. 5, S. 151.
Komparativ. Mhd. schwêrer — Periode IV, um 1920: schwȁȁrä, [ʃvæːʀæ̆], ‹š́wǣʀɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §143, 2, S. 148.
— Periode IV, um 1920: schwȁȁǎawwaidä, [ʃvæːɐ̯avaid̥æ̆], ‹š́wǣʀɑwɑidɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §143, Anm. 3, S. 149.
Mhd. swëster — Periode IV, um 1920: swẹssdä, [svesd̥æ̆], ‹śweśdɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §100, 4, S. 107.
Mhd. swil — Periode IV, um 1920: schwiil, [ʃviːl], ‹š́wīl›. Rauh, Mundart (1921): §135, 1.a, S. 139.
Mhd. swimmen — Periode IV, um 1920: schwimmě, [ʃvimə], ‹š́wimə›. Rauh, Mundart (1921): §26, S. 38; §76, S. 82; §101, 3, S. 109; §147, 2, S. 153; §202, S. 234.
— Periode III, ca. 1875–1900: schwẹmmě, [ʃvemə], ‹š́wemə›. Rauh, Mundart (1921): §26, S. 38; §101, 3, S. 109. Eines der drei Wörter mit E für I um 1875 Wülcker, Stadtdialect (1877): S. 13 schweme.
Mhd. geswommen — Periode IV, um 1920: kschwommě, [kʃvomə], ‹kš́womə›. Rauh, Mundart (1921): §106, 2, S. 113.
— Periode IV, um 1920: ä schwimmb fǫǎt, [æ̆ ʃvimb̥ fɔɐ̯t], ‹ɑ̈ š́wimb fɔʀt›. Rauh, Mundart (1921): §183, 2, S. 210.
— Periode I, ca. 1825–1850: schwẹngt, [ʃveŋt], ‹š́weŋt›. Rauh, Mundart (1921): §26, S. 37.
Mhd. switzen — Periode IV, um 1920: schwittsě, [ʃvitsə], ‹š́witśə›. Rauh, Mundart (1921): §135, 1.a, S. 139; §165, 2, S. 184; §181, I.1.a, S. 204.
Mhd. sweren — Periode IV, um 1920: schwȁȁǎn, [ʃvæːɐ̯n], ‹š́wǣʀn›. Rauh, Mundart (1921): §203, 1, S. 235.
Mhd. sëhs — Periode IV, um 1920: säkks, [z̥εks], ‹sϵkś›. Rauh, Mundart (1921): §167, 1, S. 187; §186, 4, S. 213.
— Periode IV, um 1920: säkkschdikk, [z̥εkʃd̥ik], ‹sϵkš́dik›. Rauh, Mundart (1921): §166, 4.b, S. 186.
Ahd. sêo. Mhd. sê — Periode IV, um 1920: sẹẹ, [seː], ‹śē›. Rauh, Mundart (1921): §125, 1, S. 131; §135, Anm. 11, S. 143.
Mhd. sêle — Periode IV, um 1920: sẹẹl, [seːl], ‹śēl›. Rauh, Mundart (1921): §125, 1, S. 131.
— Periode IV, um 1920: laiwunsẹẹl, [laivunseːl], ‹lɑiwunśēl›. Rauh, Mundart (1921): §155, 1.a, S. 169.
Mhd. sëgel — Periode IV, um 1920: sääschl, [sεːʒ̥l̩], ‹śɛ̄šl̥›. Rauh, Mundart (1921): §204, 1.b, S. 237.
Mhd. sëgenen — Periode IV, um 1920: sääschěnně, [sεːʒ̥ənə], ‹śɛ̄šənə›. Rauh, Mundart (1921): §216, 12, S. 255.
Mhd. sëhen — Periode IV, um 1920: sẹẹịjě, [seːi̯ə], ‹śēi̯ə›; auch sääě, [z̥εːə], ‹sɛ̄ə›. Rauh, Mundart (1921): §100, 1, S. 106; §138, S. 144; §186, S. 212; §203, S. 235.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, II.99 daß
— Periode IV, um 1920: wiis dě siist, [viːs d̥ə siːst], ‹wīś də śīśt›. Rauh, Mundart (1921): §168, 1, S. 188.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: wollen wir doch einmal sehen. In wollen verkürzt das auslautende -EN zu einem silbischen -N.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: und sehen und wollen wir doch einmal sehen und eingesehen haben. Die Aussprache von wollen und sehen bzw. gesehen entspricht bis auf den Abfall des auslautenden -N dem Hochdeutschen. wir erscheint mit -M und -Ä anstatt W- und -ER; bei haben wird postvokalischer Verschluss -G- zu -W- geschächt.
Mhd. sëne — Periode IV, um 1920: sẹẹn, [seːn], ‹śēn›. Rauh, Mundart (1921): §100, 3, S. 107; §150, Anm. 6, S. 160; §203, 2, S. 235.
Mhd. seichen. Hier in der Bedeutung von Harnen oder Urin lassen. — Periode IV, um 1920: saaschě, [saːʒ̥ə], ‹śɑ̄šə›. Rauh, Mundart (1921): §122, 1, S. 128.
Mhd. sîdîn. Hier in der Bedeutung von Aus Seide. — Periode IV, um 1920: saidě, [said̥ə], ‹śɑidə›. Rauh, Mundart (1921): §217, 5, S. 257.
Mhd. seife — Periode IV, um 1920: saaf, [saːf], ‹śɑ̄f›. Rauh, Mundart (1921): §164, 2.b, S. 182; §165, 1, S. 183.
— Periode III, ca. 1875–1900: Wenkerbogen: Satz 32 Saaf.
☉ Bornheim — Periode III, ca. 1875–1900: Wenkerbogen: Satz 32 Saf.
☉ Bockenheim — Periode III, ca. 1875–1900: Wenkerbogen: Satz 32 Saaf.
Mhd. sîhe — Periode IV, um 1920: sai, [sai], ‹śɑi›. Rauh, Mundart (1921): §186, 1, S. 212.
Mhd. Seil — Periode IV, um 1920: saal, [saːl], ‹śɑ̄l›. Rauh, Mundart (1921): §122, 1, S. 128; §165, S. 183.
Mhd. sîn — Periode IV, um 1920: såiñn, [z̥ɑ̃ɪn], ‹sãin›; auch saan, [z̥aːn], ‹sɑ̄n›; oder såiñ, [sɑ̃ɪ], ‹śãi›; so wie saañ, [sãː], ‹śɑ̃̄›. Rauh, Mundart (1921): §151, 2, S. 161; §152, 3.a, S. 166; §203, 1, S. 235.
Mhd. worden — Periode IV, um 1920: wǫǫǎn, [vɔːɐ̯n], ‹wɔ̄ʀn›; auch wǫǫn, [vɔːn], ‹wɔ̄n›. Rauh, Mundart (1921): §144, I.1.a.ii, S. 150; §177, 4.c, S. 202; §211, 2.b, S. 246.
Mhd. ist — Periode IV, um 1920: is, [is], ‹iś›. Rauh, Mundart (1921): §182, II.2, S. 210.
☉ Preungesheim, Berkersheim, Seckbach — Periode IV, um 1920: iäs, [iεs], ‹iϵś›. Rauh, Mundart (1921): §7, S. 12.
Mhd. lewen — Periode IV, um 1920: lẹẹwě, [leːvə], ‹lēwə›. Rauh, Mundart (1921): §135, Anm. 8, S. 143.
Mhd. sind — Periode IV, um 1920: sinn, [sin], ‹śin›. Rauh, Mundart (1921): §176, Anm. 3, S. 197.
☉ Preungesheim, Berkersheim, Seckbach — Periode IV, um 1920: siän, [siεn], ‹śiϵn›. Rauh, Mundart (1921): §7, S. 12.
— Periode V, ca. 1925–1945: wååsst, [vɑːst], ‹wāśt›. Rauh, Mundart (1921): §166, Anm. 6, S. 186.
— Periode IV, um 1920: wåås dě, [vɑːs d̥ə], ‹wāś də›. Rauh, Mundart (1921): §168, 1, S. 188.
Mhd. wirde — Periode IV, um 1920: wȁǎ, [væɐ̯], ‹wæʀ›. Rauh, Mundart (1921): §174, Anm. 2, S. 194.
Mhd. wërden — Periode IV, um 1920: wȁȁǎn, [væːɐ̯n], ‹wǣʀn›; auch wȁǎn, [væɐ̯n], ‹wæʀn›. Rauh, Mundart (1921): §174, Anm. 2, S. 194.
Mhd. wërdet — Periode IV, um 1920: wȁǎt, [væɐ̯t], ‹wæʀt›. Rauh, Mundart (1921): §174, Anm. 2, S. 194.
Mhd. wirdest — Periode IV, um 1920: wȁǎscht, [væɐ̯ʃt], ‹wæʀš́t›. Rauh, Mundart (1921): §174, Anm. 2, S. 194.
Mhd. bin — Periode IV, um 1920: binn, [b̥in], ‹bin›. Rauh, Mundart (1921): §212, S. 246.
Mhd. bist — Periode IV, um 1920: bisst, [b̥ist], ‹biśt›. Rauh, Mundart (1921): §209, S. 241.
Mhd. gewësen — Periode IV, um 1920: gěwääsě, [g̥əvεːz̥ə], ‹gəwɛ̄sə›. Rauh, Mundart (1921): §100, 1, S. 106.
Mhd. worden — Periode IV, um 1920: wǫǫǎn, [vɔːɐ̯n], ‹wɔ̄ʀn›; auch wǫǫn, [vɔːn], ‹wɔ̄n›; oder wǫǎnn, [vɔɐ̯n], ‹wɔʀn›. Rauh, Mundart (1921): §103, 4, S. 111.
— Periode IV, um 1920: sch binnds, [ʃ b̥ind̥s], ‹š́ bindś›. Rauh, Mundart (1921): §219, 1.f, S. 263.
Mhd. is — Periode IV, um 1920: iss, [is], ‹iś›. Rauh, Mundart (1921): §212, S. 246.
— Periode IV, um 1920: siss, [sis], ‹śiś›. Rauh, Mundart (1921): §219, 1.c, S. 263.
— Periode IV, um 1920: sinnsě, [sinz̥ə], ‹śinsə›. Rauh, Mundart (1921): §219, 1.c, S. 263.
Mhd. war — Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, II.22 wås es wår, mit den Lautwerten [ɔ ɔ] nach Oppel, wo markiert.
☉ Niederrad — Periode IV, um 1920: wơơǎ, [vo̞ːɐ̯], ‹wǭʀ›. Rauh, Mundart (1921): §10, S. 16.
Mhd. wërden — Periode IV, um 1920: wȁǎnn, [væɐ̯n], ‹wæʀn›; auch wȁȁǎn, [væːɐ̯n], ‹wǣʀn›. Rauh, Mundart (1921): §100, 2, S. 106; §211, 2.a.Anm, S. 245.
Mhd. sind — Periode IV, um 1920: sinn, [sin], ‹śin›. Rauh, Mundart (1921): §209, S. 241.
Mhd. wird — Periode IV, um 1920: wȁǎdd, [væɐ̯d̥], ‹wæʀd›. Rauh, Mundart (1921): §101, 2, S. 108.
— Periode IV, um 1920: bi nisch, [b̥i niʃ], ‹bi niš́›. Rauh, Mundart (1921): §36, 1, S. 52.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: da ist ein. Man beachte die Verdunklung des -A in da sowie die Verschmelzung von ist und ein.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: dass sie auf dem Holzweg wären. Holz erscheint dem Hochdeutschen gleich; Weg hat dem Hochdeutschen gleich ein langes -E- obwohl hier im klassischen Frankfurterischen eher ein -Ä- zu erwarten wäre. Das auslautende Verschluss -G in Weg wird zu einem -SCH geschwächt. Auf erscheint mit kurzem U- und verschmolzen mit nachfolgendem dem.
— Periode IV, um 1920: dä wȁǎts nẹ finně, [d̥æ̆ væɐ̯ts ne finə], ‹dɑ̈ wæʀtś ne finə›. Rauh, Mundart (1921): §182, II.3, S. 210.
schnelle Redeweise — Periode IV, um 1920: s khång guut wȁǎnn, [s khɑŋ g̥uːt væɐ̯n], ‹ś khaŋ gūt wæʀn›. Rauh, Mundart (1921): §150, 2.a, S. 156.
— Periode IV, um 1920: s wȁǎd nẹ gěmåcht, [s væɐ̯d̥ ne g̥əmɑxt], ‹ś wæʀd ne gəmax́t›. Rauh, Mundart (1921): §182, II.3, S. 210.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: für die ist es schade. schade erscheint mit deutlich verdunkeltem -A-, für wird hier mit einem -O- gesprochen und ist und es verschmelzen.
ich unbetont. Ahd. bim. Mhd. bin — Periode IV, um 1920: sch bin, [ʃ b̥in], ‹š́ bin›. Rauh, Mundart (1921): §102, 5, S. 108; §148, 2, S. 155.
Unorganische Nebenform mit N dringt in die erste Person ein — Periode III, ca. 1875–1900: wȁǎn, [væɐ̯n], ‹wæʀn›. Rauh, Mundart (1921): §148, Anm. 2, S. 156.
— Periode IV, um 1920: isch wȁǎ schong khommě, [iʃ væɐ̯ ʃoŋ khomə], ‹iš́ wæʀ š́oŋ khomə›; auch isch wȁǎ schonnt khommě, [iʃ væɐ̯ ʃont khomə], ‹iš́ wæʀ š́ont khomə›. Rauh, Mundart (1921): §150, 2.a, S. 156.
— Periode IV, um 1920: opps dě bisst, [ops d̥ə b̥ist], ‹opś də biśt›. Rauh, Mundart (1921): §168, 1, S. 188.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: Reichskanzler geworden. Man beachte den Abfall des Perfektpräfix GE- als auch den Schwund des postvokalischen -D- in geworden.
schnelle Redeweise — Periode IV, um 1920: si sing guut, [si siŋ g̥uːt], ‹śi śiŋ gūt›. Rauh, Mundart (1921): §150, 2.a, S. 156.
— Periode IV, um 1920: simmä, [simæ̆], ‹śimɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §147, Anmn. 2, S. 154; §150, 4.c, S. 160.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: wäre und dass sie auf dem Holzweg waeren. Man beachte die offene Ausprache des -Ä- in wäre bzw. wären. In wären verschmilzt -RE- zu einem unbetonten -A- Laut.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: war und waren genug Köpfe da. Man beachte die Aussprache mit verdunkeltem -A-.
— Periode IV, um 1920: wȁȁǎs dě wååst, [væːɐ̯s d̥ə vɑːst], ‹wǣʀś də wāśt›. Rauh, Mundart (1921): §168, 1, S. 188.
— Periode IV, um 1920: wȁǎschdě, [væɐ̯ʃd̥ə], ‹wæʀš́də›. Rauh, Mundart (1921): §166, 3.b, S. 186.
Possessivpronomen. Mhd. sîn — Periode IV, um 1920: såiñ, [z̥ɑ̃ɪ], ‹sãi›; auch saañ, [z̥ãː], ‹sɑ̃̄›. Rauh, Mundart (1921): §115, 5, S. 123; §151, Anm. 7, S. 162.
— Periode III, ca. 1875–1900: såiñ, [sɑ̃ɪ], ‹śãi›; auch saañ, [sãː], ‹śɑ̃̄›. Rauh, Mundart (1921): §151, Anm. 7, S. 162.
☉ Sachsenhausen — Periode IV, um 1920: soiñ, [z̥õi], ‹sõi›; auch saañ, [z̥ãː], ‹sɑ̃̄›. Rauh, Mundart (1921): §115, 5, S. 123.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: alle seine. Man beachte den Abfall des auslautenden -E in alle sowie in sein.
— Periode IV, um 1920: sǎñ khinnt, [sã̞̆ khint], ‹śɑ̆̃ khint›. Rauh, Mundart (1921): §219, 1.i, S. 265.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: seine Kunststücke und alle seine. Man beachte den Abfall des auslautenden -NE in seine und damit die tendenzielle Naslierung des vorangehenden -EI-.
Dativ — Periode IV, um 1920: såim, [z̥ɑim], ‹saim›. Rauh, Mundart (1921): §150, 4.b, S. 160.
— Periode IV, um 1920: sång khopp, [sɑŋ khop], ‹śaŋ khop›. Rauh, Mundart (1921): §219, 1.i, S. 265.
— Periode IV, um 1920: såǎmm fåddä, [sɑă̞m fɑd̥æ̆], ‹śaɑ̆m fadɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §219, 1.i, S. 265.
Mhd. sîn — Periode IV, um 1920: så, [z̥ɑ], ‹sa›. Rauh, Mundart (1921): §219, 1.i, S. 265.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, I.5, S. 70 s
Mhd. sîtdem — Periode IV, um 1920: tsaidẹẹm, [tsaid̥eːm], ‹tśɑidēm›. Rauh, Mundart (1921): §165, Anm. 1, S. 183.
Mhd. sîther — Periode IV, um 1920: tsaithȁȁǎ, [tsaithæːɐ̯], ‹tśɑithǣʀ›. Rauh, Mundart (1921): §165, Anm. 1, S. 183.
— Periode IV, um 1920: sällwä, [sεlvæ̆], ‹śϵlwɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §155, 1.a, S. 169.
Aus französisch celeri — Periode IV, um 1920: tsẹllěrii, [tseləʀiː], ‹tśeləʀī›; auch sẹllrii, [selʀiː], ‹śelʀī›. Rauh, Mundart (1921): §180, Anm. 2, S. 203.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpZ, I.46.5 s
Mhd. sënf — Periode IV, um 1920: semf, [z̥emf], ‹sémf›; auch sẹmft, [semft], ‹śemft›. Rauh, Mundart (1921): §100, 3, S. 107; §150, 2.a, S. 156; §155, Anm. 5, S. 172; §184, S. 211; §207, S. 240; §217, 13, S. 259; §234, 1, S. 288; §249, 1.a, S. 304; 1.b.
Mhd. sëgense — Periode IV, um 1920: sẹnnds, [send̥s], ‹śendś›. Rauh, Mundart (1921): §100, 3, S. 107; §190, 2.b, S. 221; §222, 4.a, S. 270.
Mhd. siuche — Periode IV, um 1920: soisch, [soiʃ], ‹śoiš́›. Rauh, Mundart (1921): §133, 1, S. 138.
Mhd. sich — Periode IV, um 1920: sisch, [z̥iʃ], ‹siš́›. Rauh, Mundart (1921): §212, S. 246.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, I.5, S. 70 s
— Periode IV, um 1920: dä gibbtsch khaañ mii, [d̥æ̆ g̥ib̥tʃ khãː miː], ‹dɑ̈ gibtš́ khɑ̃̄ mī›. Rauh, Mundart (1921): §219, 1.a, S. 263.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: sie sich und und sich und die haben sich auf einmal nur gewundert. Man beachte die Schwächung des auslautenden -CH in sich zu einem -SCH als auch der Abfall des Verschluss -D in und.
Mhd. sichel — Periode IV, um 1920: sischl, [siʒ̥l̩], ‹śišl̥›. Rauh, Mundart (1921): §197, 1.a, S. 231.
Mhd. sicher — Periode IV, um 1920: sischä, [siʒ̥æ̆], ‹śišɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §197, 1.a, S. 231.
— Periode IV, Halbmundart um 1920: wizsězsě, [vizəzə], ‹wizəzə›. Rauh, Mundart (1921): §55, S. 68.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: dass sie jetzt und denn sonst hätten sie es und was sie denken sollen und wenn sie auch und dass sie die Sache und dass sie auf dem Holzweg wären und als wenn sie und und sie hatten doch immer gemeint. Unbetontes sie erscheint mit einem unbetonten -E anstatt dem hochdeutschen langen betonten -II. In den Beispielen verschmilzt sie mit vorangehendem dass, was usw. bzw. nachfolgendem es.
— Periode IV, um 1920: fässě, [fæ̆z̥ə], ‹fɑ̈sə›. Rauh, Mundart (1921): §166, Anm. 7, S. 186.
— Periode III, ca. 1875–1900: fäschě, [fæ̆ʒ̥ə], ‹fɑ̈šə›. Rauh, Mundart (1921): §166, Anm. 7, S. 186.
— Periode IV, um 1920: mässě, [mæ̆z̥ə], ‹mɑ̈sə›. Rauh, Mundart (1921): §166, Anm. 7, S. 186.
— Periode III, ca. 1875–1900: mäschě, [mæ̆ʒ̥ə], ‹mɑ̈šə›. Rauh, Mundart (1921): §166, Anm. 7, S. 186.
— Periode IV, um 1920: si gẹmm mä, [z̥i g̥em mæ̆], ‹si gem mɑ̈›; auch gäwwě mä, [g̥εvə mæ̆], ‹gϵwə mɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §155, Anm. 2, S. 169.
— Periode IV, um 1920: si nẹẹmě, [z̥i neːmə], ‹si nēmə›. Rauh, Mundart (1921): §152, Anm. 5, S. 164.
schnelle Redeweise — Periode IV, um 1920: si sing guut, [si siŋ g̥uːt], ‹śi śiŋ gūt›. Rauh, Mundart (1921): §150, 2.a, S. 156.
gemäßigte Redeweise — Periode IV, um 1920: sii sinn guut, [siː sin g̥uːt], ‹śī śin gūt›. Rauh, Mundart (1921): §150, 2.a, S. 156.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: was sie denken sollen. sollen enspricht bis auf den Abfall des auslautenden -N dem Hochdeutschen.
Mhd. sip — Periode IV, um 1920: siip, [z̥iːp], ‹sīp›; auch sipp, [z̥ip], ‹sip›. Rauh, Mundart (1921): §156, S. 172.
Mhd. siben — Periode IV, um 1920: siwwě, [sivə], ‹śiwə›. Rauh, Mundart (1921): §205, S. 239.
Mhd. sieden — Periode IV, um 1920: siidě, [z̥iːd̥ə], ‹sīdə›. Rauh, Mundart (1921): §132, 1, S. 137.
Partizip. Mhd. gesotten — Periode IV, um 1920: ksoddě, [ksod̥ə], ‹kśodə›. Rauh, Mundart (1921): §189, 3, S. 218; §205, S. 239; §215, 1.b, S. 252.
— Im Mittelalter: E für I Wülcker, Stadtdialect (1877): aus: Bürgermeisterbuch (1462), S. 14 segelstob (Siegelstube).
Aus französisch simuler. Hier in der Bedeutung von über etwas nachdenken, geistesabwesend sein. — Periode IV, um 1920: simměliiǎn, [z̥iməliːɐ̯n], ‹siməlīʀn›. Rauh, Mundart (1921): §220, 1.a.C, S. 267.
Mhd. sime𝔷. Hier in der Bedeutung von Gesims. — Periode IV, um 1920: simms, [sims], ‹śimś›. Rauh, Mundart (1921): §181, II.2, S. 207; §217, 14.a, S. 259.
— Periode III, ca. 1875–1900: Wenkerbogen: Satz 23 Mer sein mied.
☉ Sachsenhausen — Periode III, ca. 1875–1900: Wenkerbogen: Satz 23 Meer sein mid.
☉ Bornheim — Periode III, ca. 1875–1900: Wenkerbogen: Satz 23 Mer sein meud (oi).
☉ Bockenheim — Periode III, ca. 1875–1900: Wenkerbogen: Satz 23 Mer sein mied.
☉ Rödelheim — Periode III, ca. 1875–1900: Wenkerbogen: Satz 23 Mir sei mied.
☉ Eckenheim — Periode III, ca. 1875–1900: Wenkerbogen: Satz 23 Mir sein meud.
☉ Oberrad — Periode IV, um 1920: Freiling (1925), Wenkersatz 23, S. 74 mer soin moid.
— Periode III, ca. 1875–1900: Wenkerbogen: Satz 23 Mer sinn mid. Freiling (1925), Wenkersatz 23, S. 75 Mä sin miid.
☉ Seckbach — Periode III, ca. 1875–1900: Wenkerbogen: Satz 23 Mir sei meud.
Mhd. singen — Periode IV, um 1920: singě, [siŋə], ‹śiŋə›. Rauh, Mundart (1921): §101, 1, S. 107; §150, 2.c, S. 159; §176, Anm. 3, S. 197; §190, 2.c, S. 221.
— Periode IV, um 1920: ä singg nẹ, [æ̆ siŋg̥ ne], ‹ɑ̈ śiŋg ne›; auch ä singg nẹt, [æ̆ siŋg̥ net], ‹ɑ̈ śiŋg net›. Rauh, Mundart (1921): §183, 3, S. 211.
— Periode IV, um 1920: singgnẹtt, [siŋg̥net], ‹śiŋgnet›. Rauh, Mundart (1921): §76, S. 84.
Mhd. sinken — Periode IV, um 1920: singgě, [siŋg̥ə], ‹śiŋgə›. Rauh, Mundart (1921): §195, 2.a.B, S. 228.
— Periode IV, um 1920: sippschafft, [z̥ipʃaft], ‹sipš́ɑft›. Rauh, Mundart (1921): §85, S. 89; §217, 7, S. 258.
Mhd. sitzen — Periode IV, um 1920: sittsě, [sitsə], ‹śitśə›. Rauh, Mundart (1921): §76, S. 82.
☉ Preungesheim, Berkersheim, Seckbach — Periode IV, um 1920: sẹttsě, [setsə], ‹śetśə›. Rauh, Mundart (1921): §7, S. 12.
3. Pers. Sing. — Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, I.5, S. 70 s
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, I.5, S. 71 s
Mhd. sun — Periode IV, um 1920: sooñ, [sõː], ‹śȭ›. Rauh, Mundart (1921): §106, 2, S. 113; §151, S. 161.
☉ Oberrad — Periode IV, um 1920: suuñ, [sũː], ‹śũ̄›. Rauh, Mundart (1921): §8, S. 15.
Mhd. süne — Periode IV, um 1920: seeñ, [sẽː], ‹śẽ̄›. Rauh, Mundart (1921): §108, 2, S. 117; §234, 4, S. 288.
— Periode IV, Halbmundart um 1920: sääñ, [sε̃ː], ‹śɛ̃̄›. Rauh, Mundart (1921): §234, 4, S. 288.
Mhd. solt — Periode IV, um 1920: solldst, [sold̥st], ‹śoldśt›. Rauh, Mundart (1921): §166, Anm. 4, S. 184.
Mhd. sol — Periode IV, um 1920: soll, [sol], ‹śol›. Rauh, Mundart (1921): §212, S. 246.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: soll. Die Aussprache entspricht dem Hochdeutschen.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: was sie denken sollen. sollen enspricht bis auf den Abfall des auslautenden -N dem Hochdeutschen.
Mhd. sumer — Periode IV, um 1920: sommä, [somæ̆], ‹śomɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §106, 2, S. 113; §204, 2.a, S. 237.
— Periode II, ca. 1850–1875: U für O Langenschwarz (1840), aus: FWB, Bd. V, S. 2929 Ä sunnerboor Volk.
Mhd. sunne — Periode IV, um 1920: sonn, [son], ‹śon›. Rauh, Mundart (1921): §106, 2, S. 113.
— Periode 0, um 1800: sunn, [sun], ‹śun›. Rauh, Mundart (1921): §106, Anm. 1, S. 114.
☉ Sachsenhausen — Periode III, ca. 1875–1900: sunn, [sun], ‹śun›. Rauh, Mundart (1921): §106, Anm. 1, S. 114.
☉ Oberrad — Periode IV, um 1920: sunn, [sun], ‹śun›. Rauh, Mundart (1921): §8, S. 15.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: ein Sonntag. Man beachte die Schwächung des postvokalischen -G in Sonntag sowie die Verkürzung von ein zu einem unbetonnten einfachen E.
Mhd. sunst — Periode IV, um 1920: sonndst, [sond̥st], ‹śondśt›. Rauh, Mundart (1921): §106, 2, S. 113; §184, Anm. 1, S. 211.
— Periode 0, um 1800: sunndst, [sund̥st], ‹śundśt›. Rauh, Mundart (1921): §106, Anm. 1, S. 114.
☉ Sachsenhausen — Periode III, ca. 1875–1900: sunndst, [sund̥st], ‹śundśt›. Rauh, Mundart (1921): §106, Anm. 1, S. 114.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: denn sonst hätten sie es. denn und sonst sind in der Aussprache dem Hochdeutschen gleich. Hätten verschmilzt unter Abfall des auslautenden -N mit den darauf folgenden unbetonten und so verkürzten Formen von sie und es zu einer einzigen Äußerung.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: und was sonst und denn sonst hätten sie es. sonst erscheint dem Hochdeutschen gleich.
Mhd. sorge — Periode IV, um 1920: sǫǎsch, [sɔɐ̯ʃ], ‹śɔʀš́›. Rauh, Mundart (1921): §190, 1.b.B, S. 219; §211, 2.b, S. 245.
Mhd. sorgen — Periode IV, um 1920: sǫǫjě, [sɔːjə], ‹śɔ̄jə›; auch sǫǫjě, [sɔːjə], ‹śɔ̄jə›. Rauh, Mundart (1921): §144, I.1.a.ii, S. 150; §190, 1.c, S. 219; §211, 1, S. 243.
— Periode IV, um 1920: sǫǎschst, [sɔɐ̯ʃst], ‹śɔʀš́śt›. Rauh, Mundart (1921): §190, 1.b.A, S. 219.
— Periode II, ca. 1850–1875: F. Stoltze (ca. 1850–1891): WiFM, aus: Frühlings Ankunft, S. 63 … Sorje / … Morje.
Plural. Mhd. sorgen — Periode IV, um 1920: sǫǫǎjě, [sɔːɐ̯jə], ‹śɔ̄ʀjə›; auch sǫǫjě, [sɔːjə], ‹śɔ̄jə›. Rauh, Mundart (1921): §103, 4, S. 111.
Aus französisch sorte — Periode IV, um 1920: schǫǎtt, [ʃɔɐ̯t], ‹š́ɔʀt›. Rauh, Mundart (1921): §103, 4, S. 111.
— Periode IV, um 1920: soovl, [z̥oːv̥l̩], ‹sōvl̥›. Rauh, Mundart (1921): §218, 2, S. 262.
Mhd. spæte — Periode IV, um 1920: schbẹẹt, [ʃb̥eːt], ‹š́bēt›. Rauh, Mundart (1921): §113, 1, S. 120.
Mhd. spalten — Periode IV, um 1920: schballdě, [ʃb̥ald̥ə], ‹š́bɑldə›. Rauh, Mundart (1921): §177, 1.a, S. 197.
— Periode IV, um 1920: schballdst, [ʃb̥ald̥st], ‹š́bɑldśt›. Rauh, Mundart (1921): §177, 1.b, S. 198.
Mhd. spân — Periode IV, um 1920: schbååñ, [ʃb̥ɑ̃ː], ‹š́bā̃›. Rauh, Mundart (1921): §109, 1, S. 117; §151, 2, S. 161.
— Periode III, ca. 1875–1900: schbǫǫñ, [ʃb̥ɔ̃ː], ‹š́bɔ̃̄›. Rauh, Mundart (1921): §110, S. 119.
☉ Preungesheim, Berkersheim, Seckbach — Periode IV, um 1920: schbuuñ, [ʒ̥b̥ũː], ‹šbũ̄›. Rauh, Mundart (1921): §7, S. 11.
Mhd. spæne — Periode IV, um 1920: schbääñ, [ʃb̥ε̃ː], ‹š́bɛ̃̄›; auch schbeeñ, [ʃb̥ẽː], ‹š́bẽ̄›. Rauh, Mundart (1921): §113, Anm. 2, S. 121; §150, 5.a, S. 160; §234, 4, S. 288.
— Periode IV, Halbmundart um 1920: schbääñ, [ʃb̥ε̃ː], ‹š́bɛ̃̄›. Rauh, Mundart (1921): §234, 4, S. 288.
— Periode V, ca. 1925–1945: schbẹẹ, [ʃb̥eː], ‹š́bē›; auch schbää, [ʃb̥εː], ‹š́bɛ̄›. Rauh, Mundart (1921): §235, S. 289.
☉ Preungesheim, Berkersheim, Seckbach — Periode IV, um 1920: schbiiñ, [ʒ̥b̥ĩː], ‹šbĩ̄›. Rauh, Mundart (1921): §7, S. 12.
Mhd. spange — Periode IV, um 1920: schbång, [ʃb̥ɑŋ], ‹š́baŋ›. Rauh, Mundart (1921): §162, 1, S. 178.
Mhd. spânise — Periode IV, um 1920: schbånnisch, [ʃb̥ɑniʃ], ‹š́baniš́›. Rauh, Mundart (1921): §102, 1, S. 108.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, II.107 sp
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, II.107 gesp
Mhd. sparge. Zu mhd. spargen — Periode IV, um 1920: schbååil, [ʃb̥ɑːil], ‹š́bāil›; auch schbååjě, [ʃb̥ɑːjə], ‹š́bājə›. Rauh, Mundart (1921): §152, 4, S. 166; §190, 1.d, S. 220; §211, 1, S. 243.
Diminutiv — Periode IV, um 1920: schbättsii, [ʃb̥εtsiː], ‹š́bϵtśī›. Rauh, Mundart (1921): §216, 19.b, S. 257.
Mhd. spëc — Periode IV, um 1920: schbäkk, [ʃb̥εk], ‹š́bϵk›. Rauh, Mundart (1921): §100, 1, S. 105; §162, S. 178.
Mhd. spîcher — Periode IV, um 1920: schbaischä, [ʃb̥aiʒ̥æ̆], ‹š́bɑišɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §115, 1, S. 122.
Aus französisch spéculer. Hier in der Bedeutung von nachforschen. — Periode IV, um 1920: schbẹggěliiǎn, [ʃb̥eg̥əliːɐ̯n], ‹š́begəlīʀn›. Rauh, Mundart (1921): §220, 1.b, S. 269.
Mhd. sperwære — Periode IV, um 1920: schbȁȁǎwä, [ʃb̥æːɐ̯væ̆], ‹š́bǣʀwɑ̈›; auch schbȁȁwä, [ʃb̥æːvæ̆], ‹š́bǣwɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §211, 1, S. 243.
Mhd. spiuzen. Hier in der Bedeutung von speien. — Periode IV, um 1920: schboitsě, [ʃb̥oitsə], ‹š́boitśə›. Rauh, Mundart (1921): §162, 1, S. 178; §165, 2, S. 184.
Mhd. spiegel — Periode IV, um 1920: schbischll, [ʃb̥iʒ̥l̩], ‹š́bišl̥›. Rauh, Mundart (1921): §114, S. 122; §162, 1, S. 178; §214, Anm. 1, S. 248.
Mhd. spilen — Periode IV, um 1920: schbiilě, [ʃb̥iːlə], ‹š́bīlə›. Rauh, Mundart (1921): §66, 2.a, S. 74.
— Im Mittelalter: E für I Wülcker, Stadtdialect (1877): aus: Bürgermeisterbuch (1432), S. 13 speler (Spieler); aus: Bürgermeisterbuch (1472), S. 14 die speler (Spieler); by dem spele (bei dem Spiel).
Mhd. spie𝔷 — Periode IV, um 1920: schbiis, [ʃb̥iːs], ‹š́bīś›. Rauh, Mundart (1921): §132, 1, S. 137.
Mhd. spinne — Periode IV, um 1920: schbinn, [ʃb̥in], ‹š́bin›. Rauh, Mundart (1921): §162, 1, S. 178.
— Periode IV, um 1920: schbinnänn, [ʃb̥inæ̆n], ‹š́binɑ̈n›. Rauh, Mundart (1921): §216, 1.b, S. 254.
— Im Mittelalter: E für I Wülcker, Stadtdialect (1877): aus: Rechenbuch (1360), S. 13 Spetalis porten (Pforte des Spitals).
Aus englisch spleen. Hier in der Bedeutung von fixe Idee. — Periode IV, um 1920: schpliin, [ʃpliːn], ‹š́plīn›. Rauh, Mundart (1921): §162, 2, S. 178.
Aus lateinisch splendidus. Hier in der Bedeutung von freigebig. — Periode IV, um 1920: schplẹnnditt, [ʃplend̥it], ‹š́plendit›. Rauh, Mundart (1921): §162, 2, S. 178.
Mhd. slîfen — Periode IV, um 1920: schliwä, [ʃlivæ̆], ‹š́liwɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §101, 1, S. 107; §162, 2, S. 178.
Aus italienisch spargimente. Hier in der Bedeutung von Umstände. — Periode IV, um 1920: schbǫǫǎjěmẹnndě, [ʃb̥ɔːɐ̯jəmend̥ə], ‹š́bɔ̄ʀjəmendə›; auch schbǫǫjěmẹnndě, [ʃb̥ɔːjəmend̥ə], ‹š́bɔ̄jəmendə›. Rauh, Mundart (1921): §190, 1.c, S. 219.
Mhd. sprâche — Periode IV, um 1920: schprååch, [ʒ̥pʀɑːx], ‹špʀāx́›. Rauh, Mundart (1921): §109, 1, S. 117; §143, S. 148; §162, 2, S. 178.
— Periode III, ca. 1875–1900: schprǫǫch, [ʒ̥pʀɔːx], ‹špʀɔ̄x́›. Rauh, Mundart (1921): §110, S. 119.
Mhd. springen — Periode IV, um 1920: schpringě, [ʃpʀiŋə], ‹š́pʀiŋə›. Rauh, Mundart (1921): §66, 2.b, S. 75; §143, 1, S. 148; §162, 2, S. 178.
— Periode IV, um 1920: ä schprinngg fǫǎt, [æ̆ ʃpʀinŋg̥ fɔɐ̯t], ‹ɑ̈ š́pʀinŋg fɔʀt›. Rauh, Mundart (1921): §183, 3, S. 211.
— Periode IV, um 1920: schpringg mä, [ʃpʀiŋg̥ mæ̆], ‹š́pʀiŋg mɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §183, 3, S. 211.
Mhd. sprütze — Periode IV, um 1920: schpritts, [ʃprits], ‹š́pritś›. Rauh, Mundart (1921): §162, 2, S. 178.
Mhd. sprützen — Periode IV, um 1920: schprittsě, [ʃpritsə], ‹š́pritśə›. Rauh, Mundart (1921): §66, 1, S. 74; §108, S. 116; §165, 2, S. 184.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: denen ist auf einmal die Spucke weggeblieben. Im Lautdenkmal wird Spoitz für Spucke verwendet. Das Verschluss -B- in geblieben wird zu einem -W- geschwächt und das auslautende -N fällt ab.
Mhd. spüelen — Periode IV, um 1920: schbiilě, [ʃb̥iːlə], ‹š́bīlə›. Rauh, Mundart (1921): §118, S. 125; §162, 1, S. 178.
Mhd. spüren — Periode IV, um 1920: schbiiǎn, [ʃb̥iːɐ̯n], ‹š́bīʀn›. Rauh, Mundart (1921): §108, 1, S. 116; §144, I.1.b, S. 150; §203, 1, S. 235.
Unorganische Nebenform mit N dringt in die erste Person ein — Periode III, ca. 1875–1900: schbiiǎn, [ʃb̥iːɐ̯n], ‹š́bīʀn›. Rauh, Mundart (1921): §148, Anm. 2, S. 156.
Mhd. spur — Periode IV, um 1920: schbuuǎ, [ʃb̥uːɐ̯], ‹š́būʀ›. Rauh, Mundart (1921): §106, 1, S. 113.
Mhd. stab — Periode IV, um 1920: schdååp, [ʃd̥ɑːp], ‹š́dāp›. Rauh, Mundart (1921): §210, a, S. 242.
Mhd. stachel — Periode IV, um 1920: schdachl, [ʃd̥aɣ̥l̩], ‹š́dɑxl̥›. Rauh, Mundart (1921): §197, 1.a, S. 231.
Hier in der Bedeutung von Stellgefäß. — Periode IV, um 1920: schdẹnnä, [ʃd̥enæ̆], ‹š́denɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §98, 2, S. 105; §177, 4.a, S. 199; §234, 1, S. 288.
Mhd. stendic — Periode IV, um 1920: schdẹnnisch, [ʃd̥eniʃ], ‹š́deniš́›. Rauh, Mundart (1921): §177, 4.a, S. 199.
— Periode IV, um 1920: schdschȁǎgn, [ʃd̥ʒ̥æɐ̯g̥n̩], ‹š́dšæʀgn̥›. Rauh, Mundart (1921): §195, 2.a.B, S. 229.
Mhd. stahel — Periode IV, um 1920: schdåål, [ʃd̥ɑːl], ‹š́dāl›. Rauh, Mundart (1921): §186, 1, S. 212; §217, 17, S. 259; §222, 1.b, S. 270.
Mhd. stahel — Periode IV, um 1920: schdåål, [ʃd̥ɑːl], ‹š́dāl›. Rauh, Mundart (1921): §204, 1.b, S. 237.
Mhd. stam — Periode IV, um 1920: schdåmm, [ʃd̥ɑm], ‹š́dam›. Rauh, Mundart (1921): §90, 2.a, S. 98.
Hier in der Bedeutung von Brei. — Periode IV, um 1920: schdammběs, [ʃd̥amb̥əs], ‹š́dɑmbəś›. Rauh, Mundart (1921): §1620, 1.b, S. 179.
— Periode IV, um 1920: schdåmmvě, [ʃd̥ɑmv̥ə], ‹š́damvə›; auch schdåmmbě, [ʃd̥ɑmb̥ə], ‹š́dambə›. Rauh, Mundart (1921): §1620, Anm. 2, S. 180.
Mhd. stange — Periode IV, um 1920: schdång, [ʃd̥ɑŋ], ‹š́daŋ›. Rauh, Mundart (1921): §90, 2.a, S. 98; §182, I.1, S. 208.
Mhd. starc — Periode IV, um 1920: schdåkk, [ʃd̥ɑk], ‹š́dak›. Rauh, Mundart (1921): §90, 2.c, S. 98; §195, 3, S. 230; §211, 2.a.Anm, S. 244.
— Periode V, ca. 1925–1945: schdakk, [ʃd̥ak], ‹š́dɑk›. Rauh, Mundart (1921): §93, S. 99.
— Periode III, ca. 1875–1900: schdǫkk, [ʃd̥ɔk], ‹š́dɔk›. Rauh, Mundart (1921): §93, S. 100.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, II.23 stårk, mit dem Lautwert [ɔ] nach Oppel, wo markiert.
☉ Sachsenhausen — Periode IV, um 1920: schdǫkk, [ʃd̥ɔk], ‹š́dɔk›. Rauh, Mundart (1921): §94, S. 100.
☉ Preungesheim, Berkersheim, Seckbach — Periode IV, um 1920: schdơkk, [ʃd̥o̞k], ‹š́dǫk›. Rauh, Mundart (1921): §7, S. 12.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpZ, II.11.10 b
— Periode IV, um 1920: schda, [ʃd̥a], ‹š́dɑ›. Rauh, Mundart (1921): §144, II.1, S. 151.
Aus lateinisch statura. Hier in der Bedeutung von Gestalt. — Periode IV, um 1920: schdǎdduuǎ, [ʃd̥ă̞d̥uːɐ̯], ‹š́dɑ̆dūʀ›. Rauh, Mundart (1921): §107, 2, S. 115.
Mhd. stoup — Periode IV, um 1920: schdaap, [ʃd̥aːp], ‹š́dɑ̄p›. Rauh, Mundart (1921): §126, 1, S. 233; §165, 2, S. 184.
— Periode II, ca. 1850–1875: F. Stoltze (ca. 1850–1891): WiFM, aus: Die Glocke, S. 165 Staab.
Mhd. stûche-n. Hier in der Bedeutung von Tuchärmel oder Pulswärmer. — Periode IV, um 1920: schdauchě, [ʃd̥auɣ̥ə], ‹š́dɑuxə›. Rauh, Mundart (1921): §119, S. 126.
Mhd. stëchen — Periode IV, um 1920: schdäschě, [ʃd̥εʒ̥ə], ‹š́dϵšə›. Rauh, Mundart (1921): §197, 1.a, S. 231; §202, S. 234.
— Periode IV, um 1920: schdischst, [ʃd̥iʃst], ‹š́diš́śt›. Rauh, Mundart (1921): §197, 1.a, S. 231.
— Periode IV, um 1920: schdischt, [ʃd̥iʃt], ‹š́diš́t›. Rauh, Mundart (1921): §197, 1.a, S. 231; §217, 16, S. 259.
— Periode IV, um 1920: schdäschn, [ʃd̥εʒ̥n̩], ‹š́dϵšn̥›. Rauh, Mundart (1921): §197, 1.a, S. 231.
— Periode IV, um 1920: schdikkst, [ʃd̥ikst], ‹š́dikśt›. Rauh, Mundart (1921): §101, 1, S. 107.
Mhd. sticket — Periode IV, um 1920: schdihgt, [ʃd̥iht], ‹š́diht›. Rauh, Mundart (1921): §101, 1, S. 107; §195, 2.a.A, S. 228.
Mhd. stëcke-n — Periode IV, um 1920: schdäggě, [ʃd̥εg̥ə], ‹š́dϵgə›. Rauh, Mundart (1921): §100, 1, S. 105; §195, 2.a.A, S. 228.
— Periode IV, um 1920: schdäkknåådl, [ʃd̥εknɑːd̥l̩], ‹š́dϵknādl̥›. Rauh, Mundart (1921): §70, S. 78; §76, S. 82.
Mhd. stëg — Periode IV, um 1920: schdääsch, [ʃd̥εːʃ], ‹š́dɛ̄š́›. Rauh, Mundart (1921): §18, S. 28; §100, 1, S. 106; §192, S. 223; §210, a, S. 242.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, II.42 St
☉ Oberrad — Periode IV, um 1920: schdȁȁk, [ʒ̥d̥æːk], ‹šdǣk›. Rauh, Mundart (1921): §8, S. 15.
☉ Preungesheim, Berkersheim, Seckbach — Periode IV, um 1920: schȁȁk, [ʃæːk], ‹š́ǣk›. Rauh, Mundart (1921): §7, S. 12; .
Mhd. stên — Periode IV, um 1920: schdääñ, [ʃd̥ε̃ː], ‹š́dɛ̃̄›; auch schdeeñ, [ʃd̥ẽː], ‹š́dẽ̄›. Rauh, Mundart (1921): §113, Anm. 2, S. 121; §125, 1, S. 131; §138, S. 144; §151, 2, S. 161; §234, 4, S. 288.
— Periode IV, Halbmundart um 1920: schdñää, [ʃd̃εː], ‹š́d̃ɛ̄›. Rauh, Mundart (1921): §234, 4, S. 288.
— Periode V, ca. 1925–1945: schdääñ, [ʃd̥ε̃ː], ‹š́dɛ̃̄›; auch schdẹẹ, [ʃd̥eː], ‹š́dē›. Rauh, Mundart (1921): §125, Anm. 1, S. 132.
☉ Preungesheim, Berkersheim, Seckbach — Periode IV, um 1920: schdiiñ, [ʒ̥d̥ĩː], ‹šdĩ̄›. Rauh, Mundart (1921): §7, S. 11.
Diminutiv — Periode IV, um 1920: schdẹnnschě, [ʃd̥enʒ̥ə], ‹š́denšə›. Rauh, Mundart (1921): §216, 19.a, S. 256.
Ahd. stêm. Mhd. stên — Periode IV, um 1920: schdẹẹn, [ʃd̥eːn], ‹š́dēn›. Rauh, Mundart (1921): §148, 2, S. 155.
Mhd. stëlen — Periode IV, um 1920: schdäälě, [ʃd̥εːlə], ‹š́dɛ̄lə›. Rauh, Mundart (1921): §100, 1, S. 106; §182, I.1, S. 208; §203, 1, S. 235; §217, 19, S. 260.
Mhd. gestolen ☉ Preungesheim, Berkersheim, Seckbach — Periode IV, um 1920: kschduǫlě, [kʒ̥d̥uɔlə], ‹kšduɔlə›. Rauh, Mundart (1921): §7, S. 12.
Mhd. stîf — Periode IV, um 1920: sdaif, [sd̥aif], ‹śdɑif›. Rauh, Mundart (1921): §115, 1, S. 122.
— Periode IV, Halbmundart um 1920: schdaisch, [ʃd̥aiʃ], ‹š́dɑiš́›. Rauh, Mundart (1921): §190, Anm. 3, S. 221.
Mhd. stîgen — Periode IV, um 1920: schdaịjě, [ʃd̥ai̯ə], ‹š́dɑi̯ə›. Rauh, Mundart (1921): §190, 2.b, S. 221.
— Periode II, ca. 1850–1875: F. Stoltze (ca. 1850–1891): WiFM, aus: Pfarrturmsbrand, S. 81 wie hoch sah ich en steihe.
— Periode II, ca. 1850–1875: F. Stoltze (ca. 1850–1891): WiFM, aus: Mühlberg, S. 31 un nett bis an die Wolken steiht / geschieht deß aus Bescheidenheit.
Part. Prät. Mhd. gestiegen — Periode IV, um 1920: kschdischě, [kʃd̥iʒ̥ə], ‹kš́dišə›. Rauh, Mundart (1921): §205, S. 239.
Mhd. stein — Periode IV, um 1920: schdaañ, [ʃd̥ãː], ‹š́dɑ̃̄›. Rauh, Mundart (1921): §151, 2, S. 161; §182, I.1, S. 208.
Mhd. steine — Periode IV, um 1920: schdaañ, [ʃd̥ãː], ‹š́dɑ̃̄›. Rauh, Mundart (1921): §150, 5.a, S. 160.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpZ, I.36.4 st
— Periode IV, um 1920: schdẹlldst, [ʃd̥eld̥st], ‹š́deldśt›. Rauh, Mundart (1921): §178, S. 202.
Mhd. stëlze — Periode IV, um 1920: schddälds, [ʃd̥εld̥s], ‹š́dϵldś›. Rauh, Mundart (1921): §181, I.2, S. 205.
Mhd. stengel — Periode IV, um 1920: schdngl, [ʃd̥ŋl̩], ‹š́dŋl̥›. Rauh, Mundart (1921): §190, 2.c, S. 221.
Mhd. stërben — Periode IV, um 1920: schdȁȁǎwě, [ʃd̥æːɐ̯və], ‹š́dǣʀwə›; auch schdȁȁwě, [ʃd̥æːvə], ‹š́dǣwə›. Rauh, Mundart (1921): §100, 2, S. 106; §144, I.1.a.ii, S. 150; §155, 1.a, S. 169; §211, 1, S. 243.
Mhd. gestorben — Periode IV, um 1920: kschdǫǫǎwě, [kʃd̥ɔːɐ̯və], ‹kš́dɔ̄ʀwə›; auch kschdǫǫrwě, [kʃd̥ɔːʀvə], ‹kš́dɔ̄ʀwə›. Rauh, Mundart (1921): §103, 4, S. 111.
Mhd. stirbest — Periode IV, um 1920: schdȁǎpst, [ʃd̥æɐ̯pst], ‹š́dæʀpśt›. Rauh, Mundart (1921): §155, 1.c.A, S. 169.
Mhd. stirbet — Periode IV, um 1920: schdȁǎbbt, [ʃd̥æɐ̯b̥t], ‹š́dæʀbt›. Rauh, Mundart (1921): §101, 2, S. 108; §155, 1.b, S. 169.
— Periode IV, um 1920: kschdǫǫǎwě, [kʃd̥ɔːɐ̯və], ‹kš́dɔ̄ʀwə›; auch kschdǫǫwě, [kʃd̥ɔːvə], ‹kš́dɔ̄wə›. Rauh, Mundart (1921): §211, 1, S. 243.
— Periode IV, um 1920: schdȁȁǎwisch, [ʃd̥æːɐ̯viʃ], ‹š́dǣʀwiš́›; auch schdȁȁwisch, [ʃd̥æːviʃ], ‹š́dǣwiš́›. Rauh, Mundart (1921): §155, 1.a, S. 169.
— Periode IV, um 1920: schdȁȁǎmmä, [ʃd̥æːɐ̯mmæ̆], ‹š́dǣʀmmɑ̈›; auch schdȁȁmmä, [ʃd̥æːmmæ̆], ‹š́dǣmmɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §147, Anmn. 2, S. 154.
Mhd. stërn — Periode IV, um 1920: schdȁǎnn, [ʃd̥æɐ̯n], ‹š́dæʀn›. Rauh, Mundart (1921): §100, 2, S. 106; §211, 2.a.Anm, S. 245.
Mhd. stætes — Periode IV, um 1920: schdẹẹts, [ʃd̥eːts], ‹š́dētś›. Rauh, Mundart (1921): §113, 1, S. 120.
Mhd. stiure — Periode IV, um 1920: schdoịjä, [ʃd̥oi̯æ̆], ‹š́doi̯ɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §133, 2, S. 139.
Mhd. stivel — Periode IV, um 1920: schdiwwl, [ʃd̥ivl̩], ‹š́diwl̥›. Rauh, Mundart (1921): §76, S. 82; §153, 2.a, S. 167; §204, 1.a, S. 236.
Mhd. stil — Periode IV, um 1920: schdiil, [ʃd̥iːl], ‹š́dīl›. Rauh, Mundart (1921): §101, 1, S. 108; §140, 2, S. 147; §210, a, S. 242.
Mhd. stier — Periode IV, um 1920: schdiiǎ, [ʃd̥iːɐ̯], ‹š́dīʀ›. Rauh, Mundart (1921): §132, 1, S. 137.
Mhd. stimme — Periode IV, um 1920: schdimm, [ʃd̥im], ‹š́dim›. Rauh, Mundart (1921): §101, 1, S. 107.
— Periode IV, um 1920: s schdimmb wås nẹ, [s ʃd̥imb̥ vɑs ne], ‹ś š́dimb waś ne›; auch s schdimmb wås nẹt, [s ʃd̥imb̥ vɑs net], ‹ś š́dimb waś net›. Rauh, Mundart (1921): §183, 2, S. 210.
Mhd. stinken — Periode IV, um 1920: schdinggě, [ʃd̥iŋg̥ə], ‹š́diŋgə›. Rauh, Mundart (1921): §101, 1, S. 107; §150, 2.c, S. 159.
Mhd. gestunken — Periode IV, um 1920: kschdunggě, [kʃd̥uŋg̥ə], ‹kš́duŋgə›. Rauh, Mundart (1921): §189, 3, S. 218.
Mhd. stinkest — Periode IV, um 1920: schdingst, [ʃd̥iŋst], ‹š́diŋśt›. Rauh, Mundart (1921): §195, 2.c, S. 229.
Mhd. stinket — Periode IV, um 1920: schdingt, [ʃd̥iŋt], ‹š́diŋt›. Rauh, Mundart (1921): §195, 2.c, S. 229.
Hier in der Bedeutung von Der frühere Abwasserturm an der Friedberger Landstraße Ecke Koselstraße. — Periode IV, um 1920: schdingthǫǎm, [ʃd̥iŋthɔɐ̯m], ‹š́diŋthɔʀm›. Rauh, Mundart (1921): §76, S. 84; §195, 2.c, S. 229.
Mhd. stüpfel. Hier in der Bedeutung von Stückchen. — Periode IV, um 1920: dibbl, [dib̥l̩], ‹d́ibl̥›. Rauh, Mundart (1921): §217, 17, S. 259.
Mhd. stirne — Periode IV, um 1920: schdȁǎnn, [ʃd̥æɐ̯n], ‹š́dæʀn›. Rauh, Mundart (1921): §101, 2, S. 108.
Mhd. stoc — Periode IV, um 1920: schdokk, [ʃd̥ok], ‹š́dok›. Rauh, Mundart (1921): §195, 3, S. 230.
Plural — Periode IV, um 1920: schdẹkk, [ʃd̥ek], ‹š́dek›. Rauh, Mundart (1921): §105, 1, S. 112.
— Periode IV, um 1920: schdoggdunggl, [ʃd̥og̥d̥uŋg̥l̩], ‹š́dogduŋgl̥›. Rauh, Mundart (1921): §81, S. 89.
Mhd. stopfen. Hier in der Bedeutung von Kleiner Mensch. — Periode IV, um 1920: schdẹbbl, [ʃd̥eb̥l̩], ‹š́debl̥›. Rauh, Mundart (1921): §105, 1, S. 112; §1620, 1.a, S. 178.
Hier in der Bedeutung von Auch: kleiner dicker Mann. — Periode IV, um 1920: schdẹppsl, [ʃd̥epsl̩], ‹š́depśl̥›. Rauh, Mundart (1921): §76, S. 82; §217, 12, S. 259.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, II.22 Stebbel.
— Periode IV, um 1920: schdȁȁrisch, [ʃd̥æːʀiʒ̥], ‹š́dǣʀiš›. Rauh, Mundart (1921): §143, Anm. 3, S. 149.
Mhd. stœren — Periode IV, um 1920: schdȁȁǎn, [ʃd̥æːɐ̯n], ‹š́dǣʀn›. Rauh, Mundart (1921): §130, 2, S. 137.
☉ Sachsenhausen — Periode IV, um 1920: schdȁȁǎn, [ʃd̥æːɐ̯n], ‹š́dǣʀn›; auch schdȁȁn, [ʃd̥æːn], ‹š́dǣn›. Rauh, Mundart (1921): §144, I.1.b, S. 150.
— Periode IV, um 1920: schdȁȁǎn, [ʃd̥æː(ɐ̯)n], ‹š́dǣ(ʀ)n›. Rauh, Mundart (1921): §219, 1.e, S. 263.
Mhd. stœ𝔷et — Periode IV, um 1920: schdẹẹst, [ʃd̥eːst], ‹š́dēśt›. Rauh, Mundart (1921): §181, II.2, S. 207.
Mhd. stopfen — Periode IV, um 1920: schdobbě, [ʃd̥ob̥ə], ‹š́dobə›. Rauh, Mundart (1921): §152, 2.a, S. 164; §1620, 1.a, S. 178.
— Periode IV, um 1920: schdobbm, [ʃd̥ob̥m̩], ‹š́dobm̥›. Rauh, Mundart (1921): §1620, 1.a, S. 178.
Hier in der Bedeutung von Korkenzieher. — Periode IV, um 1920: schdobbětsiiǎ, [ʃd̥ob̥ətsiːɐ̯], ‹š́dobətśīʀ›. Rauh, Mundart (1921): §37, b, S. 53.
— Periode IV, um 1920: schdobbnåådl, [ʃd̥ob̥nɑːd̥l̩], ‹š́dobnādl̥›. Rauh, Mundart (1921): §71, S. 79; §76, S. 82.
Ahd. storak. Mhd. storch — Periode IV, um 1920: schdǫǎsch, [ʃd̥ɔɐ̯ʃ], ‹š́dɔʀš́›. Rauh, Mundart (1921): §197, 2, S. 231; §207, S. 240; §217, 9.a, S. 258.
Diminutiv — Periode IV, um 1920: schdȁǎDschě, [ʃd̥æɐ̯Dʒ̥ə], ‹š́dæʀDšə›. Rauh, Mundart (1921): §248, S. 303.
— Periode III, ca. 1875–1900: schdȁǎschii, [ʃd̥æɐ̯ʒ̥iː], ‹š́dæʀšī›. Rauh, Mundart (1921): §199, S. 233.
Mhd. stô𝔷en — Periode IV, um 1920: schdoosě, [ʃd̥oːz̥ə], ‹š́dōsə›. Rauh, Mundart (1921): §129, 1, S. 134.
Mhd. strën — Periode IV, um 1920: schtrẹẹn, [ʃtʀeːn], ‹š́tʀēn›. Rauh, Mundart (1921): §100, 3, S. 107.
Mhd. strâfe — Periode IV, um 1920: schtrååf, [ʃtʀɑːf], ‹š́tʀāf›. Rauh, Mundart (1921): §109, 1, S. 117.
— Periode III, ca. 1875–1900: schtrǫǫf, [ʃtʀɔːf], ‹š́tʀɔ̄f›. Rauh, Mundart (1921): §110, S. 119.
1. Pers. Sing. — Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, I.5, S. 71 schdr
Mhd. strâle — Periode IV, um 1920: schtråål, [ʃtʀɑːl], ‹š́tʀāl›. Rauh, Mundart (1921): §182, I.2, S. 209.
Aus italienisch strapazzp. Hier in der Bedeutung von Anstrengungen. — Periode IV, um 1920: schtrǎwwattsě, [ʃtră̞vatsə], ‹š́trɑ̆wɑtśə›. Rauh, Mundart (1921): §92, S. 144; §220, 1.a.A, S. 267.
Mhd. strâ𝔷e — Periode IV, um 1920: schtråås, [ʃtʀɑːs], ‹š́tʀāś›. Rauh, Mundart (1921): §66, 2.b, S. 75; §109, 1, S. 117; §181, II.2, S. 207; §182, I.2, S. 209.
— Periode III, ca. 1875–1900: schtrǫǫs, [ʃtʀɔːs], ‹š́tʀɔ̄ś›. Rauh, Mundart (1921): §110, S. 119.
Mhd. strûch — Periode IV, um 1920: schtrauch, [ʃtʀaux], ‹š́tʀɑux́›; auch schtraach, [ʃtʀaːx], ‹š́tʀɑ̄x́›. Rauh, Mundart (1921): §119, S. 126.
Mhd. strîchen — Periode IV, um 1920: schtraaschě, [ʃtʀaːʒ̥ə], ‹š́tʀɑ̄šə›. Rauh, Mundart (1921): §115, 5, S. 124.
Mhd. gestrichen — Periode IV, um 1920: kschtrischě, [kʃtʀiʒ̥ə], ‹kš́tʀišə›. Rauh, Mundart (1921): §197, 1.a, S. 231.
— Periode IV, um 1920: schtroi, [ʃtʀoi], ‹š́tʀoi›. Rauh, Mundart (1921): §126, Anm. 1, S. 233.
Mhd. strou — Periode III, ca. 1875–1900: schtraabikks, [ʃtʀaːb̥iks], ‹š́tʀɑ̄bikś›. Rauh, Mundart (1921): §126, 1, S. 233.
Mhd. strouwen — Periode IV, um 1920: schtroịjě, [ʃtroi̯ə], ‹š́troi̯ə›. Rauh, Mundart (1921): §126, Anm. 1, S. 233.
— Periode III, ca. 1875–1900: schtraaě, [ʃtʀaːə], ‹š́tʀɑ̄ə›. Rauh, Mundart (1921): §126, 1, S. 233.
Mhd. gestrouwet — Periode III, ca. 1875–1900: kschtraat, [kʃtʀaːt], ‹kš́tʀɑ̄t›. Rauh, Mundart (1921): §135, 3, S. 142.
— Periode II, ca. 1850–1875: F. Stoltze (ca. 1850–1891): WiFM, aus: Goethe, S. 36 … des ganze Land erfraat / … /…mit voller Hand gestraat.
— Periode IV, um 1920: gääěn schtrisch, [g̥εːən ʃtʀiʃ], ‹gɛ̄ən š́tʀiš́›. Rauh, Mundart (1921): §193, S. 224.
Mhd. strüpfe. Hier in der Bedeutung von Schlinge. — Periode IV, um 1920: schtripp, [ʃtʀip], ‹š́tʀip›. Rauh, Mundart (1921): §1620, 2.b, S. 181.
Mhd. strô — Periode IV, um 1920: schtroo, [ʃtroː], ‹š́trō›. Rauh, Mundart (1921): §129, Anm. 1, S. 135.
— Periode IV, um 1920: schtrolldsch, [ʃtʀold̥ʃ], ‹š́tʀoldš́›. Rauh, Mundart (1921): §77, S. 84; §178, S. 202.
— Periode IV, um 1920: schtrollschě, [ʃtrolʒ̥ə], ‹š́trolšə›. Rauh, Mundart (1921): §77, S. 84.
Mhd. strôm — Periode IV, um 1920: schtroom, [ʃtʀoːm], ‹š́tʀōm›. Rauh, Mundart (1921): §129, 1, S. 134.
— Periode IV, um 1920: schtruwwělisch, [ʃtʀuvəliʃ], ‹š́tʀuwəliš́›. Rauh, Mundart (1921): §217, 11.b, S. 258.
Mhd. strüpfen — Periode IV, um 1920: schtribbě, [ʃtʀib̥ə], ‹š́tʀibə›. Rauh, Mundart (1921): §1620, 1.a, S. 178.
Mhd. strumpf — Periode IV, um 1920: schtrummp, [ʃtrump], ‹š́trump›. Rauh, Mundart (1921): §67, S. 76; §143, 1, S. 148; §1620, 2.b, S. 181.
Mhd. strümpfe — Periode IV, um 1920: schtrimmp, [ʃtʀimp], ‹š́tʀimp›. Rauh, Mundart (1921): §1620, 2.b, S. 181.
— Periode IV, um 1920: schtrimm schtriggě, [ʃtrim ʃtʀig̥ə], ‹š́trim š́tʀigə›. Rauh, Mundart (1921): §163, S. 181.
— Periode IV, um 1920: ěn schtrumm voll, [ən ʃtrum v̥ol], ‹ən š́trum vol›. Rauh, Mundart (1921): §163, S. 181.
— Periode IV, um 1920: schtrummbẹnnl, [ʃtʀumb̥enl̩], ‹š́tʀumbenl̥›. Rauh, Mundart (1921): §72, S. 80.
Mhd. stube — Periode IV, um 1920: schdupp, [ʃd̥up], ‹š́dup›. Rauh, Mundart (1921): §155, 1.c.B, S. 171.
— Im Mittelalter: O für U Wülcker, Stadtdialect (1877): aus: Bürgermeisterbuch (1462), S. 14 segelstob (Siegelstube).
☉ Preungesheim, Berkersheim, Seckbach — Periode IV, um 1920: schdopp, [ʒ̥d̥op], ‹šdop›. Rauh, Mundart (1921): §7, S. 12.
Aus lateinisch studēre — Periode IV, um 1920: schduddiiǎn, [ʃd̥ud̥iːɐ̯n], ‹š́dudīʀn›. Rauh, Mundart (1921): §220, 1.a.E, S. 267.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: Stück.
Diminutiv Plural — Periode IV, um 1920: schdikkschě, [ʃd̥ikʃə], ‹š́dikš́ə›. Rauh, Mundart (1921): §76, S. 82.
— Periode III, ca. 1875–1900: Wenkerbogen: Satz 32 Stickelche.
☉ Sachsenhausen — Periode III, ca. 1875–1900: Wenkerbogen: Satz 32 Stickelche.
☉ Bornheim — Periode III, ca. 1875–1900: Wenkerbogen: Satz 32 Steckche.
☉ Bockenheim — Periode III, ca. 1875–1900: Wenkerbogen: Satz 32 Stick.
☉ Rödelheim — Periode III, ca. 1875–1900: Wenkerbogen: Satz 32 Stickche.
☉ Eckenheim — Periode III, ca. 1875–1900: Wenkerbogen: Satz 32 Steckche.
☉ Oberrad — Periode IV, um 1920: Freiling (1925), Wenkersatz 32, S. 74 Stick.
— Periode III, ca. 1875–1900: Wenkerbogen: Satz 32 Sticke. Freiling (1925), Wenkersatz 32, S. 75 Stickelche.
☉ Seckbach — Periode III, ca. 1875–1900: Wenkerbogen: Satz 32 Steckelche.
☉ Götzenhain — Periode V, ca. 1925–1945: i, [i], ‹i›. Born (1936), S. 81 (gewöhnlich).
☉ südlich von Frankfurt — Periode V, ca. 1925–1945: ẹ, [e], ‹e›. Born (1936), S. 81.
— Periode IV, um 1920: säkkschdikk, [z̥εkʃd̥ik], ‹sϵkš́dik›. Rauh, Mundart (1921): §166, 4.b, S. 186.
— Periode IV, um 1920: schtikhuchě, [ʃtikhuɣ̥ə], ‹š́tikhuxə›. Rauh, Mundart (1921): §196, S. 230.
— Periode IV, um 1920: schdikkläwaä, [ʃd̥iklεvæ̆], ‹š́diklϵwɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §76, S. 82.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpZ, I.51.4 K
— Periode IV, um 1920: khunnschdikk, [khunʃd̥ik], ‹khunš́dik›. Rauh, Mundart (1921): §166, 4.d, S. 186.
Mhd. stürzen — Periode IV, um 1920: schdȁǎttsě, [ʃd̥æɐ̯tsə], ‹š́dæʀtśə›. Rauh, Mundart (1921): §108, 3, S. 117.
Mhd. stuol — Periode IV, um 1920: schduul, [ʃd̥uːl], ‹š́dūl›. Rauh, Mundart (1921): §117, S. 124.
Mhd. stummel. Hier in der Bedeutung von Endstück. — Periode IV, um 1920: schdumml, [ʃd̥uml̩], ‹š́duml̥›. Rauh, Mundart (1921): §106, 1, S. 113; §155, 2, S. 171; §165, S. 184.
Mhd. stumpfen. Hier in der Bedeutung von stoßen. — Periode IV, um 1920: schdummbn, [ʃd̥umb̥n̩], ‹š́dumbn̥›. Rauh, Mundart (1921): §68, 1, S. 76; §1620, 1.b, S. 179.
Mhd. gestumpfet. Hier in der Bedeutung von gestoßen. — Periode IV, um 1920: gěschdummt, [g̥əʃd̥umt], ‹gəš́dumt›. Rauh, Mundart (1921): §163, S. 181; §189, 3, S. 218.
Mhd. stumpfest. Hier in der Bedeutung von du stößt. — Periode IV, um 1920: schdummst, [ʃd̥umst], ‹š́dumśt›. Rauh, Mundart (1921): §163, S. 181.
Hier in der Bedeutung von er stößt. — Periode IV, um 1920: schdummt, [ʃd̥umt], ‹š́dumt›. Rauh, Mundart (1921): §163, S. 181.
Hier in der Bedeutung von Stoße ihn. — Periode IV, um 1920: schdummbm, [ʃd̥umb̥m̩], ‹š́dumbm̥›. Rauh, Mundart (1921): §1620, 1.b, S. 179.
Mhd. stumpf — Periode IV, um 1920: schdummp, [ʃd̥ump], ‹š́dump›. Rauh, Mundart (1921): §147, 2, S. 153; §1620, 2.b, S. 181.
Mhd. stumpfen — Periode IV, um 1920: schdummbě, [ʃd̥umb̥ə], ‹š́dumbə›. Rauh, Mundart (1921): §76, S. 83; §1620, 1.b, S. 179.
Mhd. stunde — Periode IV, um 1920: schdunnt, [ʃd̥unt], ‹š́dunt›. Rauh, Mundart (1921): §177, 4.a, S. 200.
— Periode III, ca. 1875–1900: schdunn, [ʃd̥un], ‹š́dun›. Rauh, Mundart (1921): §177, 4.a, S. 199.
— Periode II, ca. 1850–1875: F. Stoltze (ca. 1850–1891): WiFM, aus: Die zwa Kanone, S. 41 … in jene Stunne / … / da war vielleicht ersunne.
Mhd. stupfel — Periode IV, um 1920: schdobbl, [ʃd̥ob̥l̩], ‹š́dobl̥›. Rauh, Mundart (1921): §106, 3, S. 114.
Mhd. sturm — Periode IV, um 1920: schdǫǎmm, [ʃd̥ɔɐ̯m], ‹š́dɔʀm›. Rauh, Mundart (1921): §144, I.1.a.i, S. 149; §211, 2.b, S. 245.
Aus hebräisch stûth. Hier in der Bedeutung von Unsinn. — Periode IV, um 1920: schduss, [ʃd̥us], ‹š́duś›. Rauh, Mundart (1921): §169, S. 188.
Mhd. stutz. Hier in der Bedeutung von Auf einen Stoß, auf einmal. — Periode IV, um 1920: uvvn schdutts, [uv̥n̩ ʃd̥uts], ‹uvn̥ š́dutś›. Rauh, Mundart (1921): §106, 1, S. 113.
Mhd. suochen — Periode IV, um 1920: suchě, [suɣ̥ə], ‹śuxə›. Rauh, Mundart (1921): §165, 1, S. 183; §214, 1.a, S. 248.
Hier in der Bedeutung von saugen. — Periode IV, um 1920: suggěllě, [sug̥ələ], ‹śugələ›. Rauh, Mundart (1921): §165, 1, S. 183; §191, S. 222.
Mhd. sünde — Periode IV, um 1920: sinn, [sin], ‹śin›. Rauh, Mundart (1921): §108, 1, S. 116; §177, 4.a, S. 200.
— Periode III, ca. 1875–1900: sinn, [sin], ‹śin›. Rauh, Mundart (1921): §177, 4.a, S. 199.
Ahd. swuo𝔷i. Mhd. süe𝔷e — Periode IV, um 1920: siis, [siːs], ‹śīś›. Rauh, Mundart (1921): §31, S. 45; §135, Anm. 1, S. 136; §165, Anm. 2, S. 184.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, I.5, S. 70 S
Diminutiv — Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, II.36 Sippche.
T
Mhd. tavel — Periode IV, um 1920: dååvl, [d̥ɑːv̥l̩], ‹dāvl̥›. Rauh, Mundart (1921): §66, 2.a, S. 74; §153, Anm., S. 167; §175, Anm. 1, S. 195.
Mhd. tac — Periode IV, um 1920: dååch, [d̥ɑːɣ̥], ‹dāx›. Rauh, Mundart (1921): §37, a, S. 53; §66, 2.a, S. 74; §90, 3, S. 98; §175, 1, S. 194; §192, S. 223; §203, 2, S. 235; §210, a, S. 242.
— Periode III, ca. 1875–1900: dǫǫch, [d̥ɔːx], ‹dɔ̄x́›. Rauh, Mundart (1921): §93, S. 100.
— Periode II, ca. 1850–1875: F. Stoltze (ca. 1850–1891): WiFM, aus: Schaamreise, S. 39 … und fahrn hernach /… aus de Nachmiddag.
☉ Sachsenhausen — Periode IV, um 1920: dǫǫch, [d̥ɔːx], ‹dɔ̄x́›. Rauh, Mundart (1921): §94, S. 100.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, II.2 D
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: dass der Tag nicht etwas. Man beachte die ebbes Form von etwas.
schnelle Redeweise — Periode IV, um 1920: ä hått sång guudě dååch, [æ̆ hɑt sɑŋ g̥uːd̥ə d̥ɑːx], ‹ɑ̈ hat śaŋ gūdə dāx́›. Rauh, Mundart (1921): §150, 2.a, S. 156.
— Periode IV, um 1920: gunndach, [g̥und̥ax], ‹gundɑx́›; auch nndach, [nn̩d̥ax], ‹nn̥dɑx́›; oder ndach, [n̩d̥aɣ̥], ‹n̥dɑx›. Rauh, Mundart (1921): §152, Anm. 6, S. 164; §177, Anm. 2, S. 198.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: und die Landtagswahlen in Lippe. Man beachte den Abfall des auslautenden -D in und, die Schwächung des postvokalischen -G in Tag zu -CH, die deutliche Verdunklung des langen -A- sowie den Schwund des auslautenden -N in Wahlen. Das -A- in Land entspricht dem Hochdeutschen.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: was die nächsten tage. Bis auf den Abfall von -N in nächsten enspricht die Aussprache dieses Worts dem Hochdeutschen. Das -A- in Tage und was erscheint verdunkelt und der postvokalische Verschluss -G- wird zu -CH- geschwächt.
— Periode IV, um 1920: dååchdiip, [d̥ɑːxd̥iːp], ‹dāx́dīp›. Rauh, Mundart (1921): §190, 1.b.A, S. 219.
Aus französisch taille — Periode IV, um 1920: thaldsch, [thald̥ʃ], ‹thɑldš́›. Rauh, Mundart (1921): §138, 6, S. 145.
Aus französisch tambour. Hier in der Bedeutung von Trommler. — Periode IV, um 1920: dåmmbbǎ, [d̥ɑmbːɐ̯], ‹damb̄ʀ›. Rauh, Mundart (1921): §155, Anm. 4, S. 172; §220, 2.a, S. 269.
Aus französisch tante — Periode IV, um 1920: dånndě, [d̥ɑnd̥ə], ‹dandə›. Rauh, Mundart (1921): §175, Anm. 1, S. 195.
— Periode IV, um 1920: dånnschdunn, [d̥ɑnʃd̥un], ‹danš́dun›. Rauh, Mundart (1921): §181, I.4, S. 205.
Mhd. tasche — Periode IV, um 1920: dasch, [d̥aʃ], ‹dɑš́›. Rauh, Mundart (1921): §170, 1.b, S. 188.
Aus französisch tasse — Periode IV, um 1920: thass, [thas], ‹thɑś›. Rauh, Mundart (1921): §175, Anm. 1, S. 196.
— Periode III, ca. 1875–1900: dass, [d̥as], ‹dɑś›. Rauh, Mundart (1921): §175, Anm. 1, S. 195.
— Periode IV, um 1920: dadděrisch, [d̥ad̥əʀiʃ], ‹dɑdəʀiš́›. Rauh, Mundart (1921): §217, 8, S. 258.
Mhd. toup — Periode IV, um 1920: daap, [d̥aːp], ‹dɑ̄p›. Rauh, Mundart (1921): §67, S. 76; §126, 1, S. 233; §156, S. 172; §175, 1, S. 194.
Mhd. tûbe — Periode IV, um 1920: daup, [d̥aup], ‹dɑup›; auch dap, [d̥ap], ‹dɑp›. Rauh, Mundart (1921): §119, S. 126; §155, 1.c.B, S. 171.
Mhd. tûchen — Periode IV, um 1920: dauchě, [d̥auɣ̥ə], ‹dɑuxə›; auch dachě, [d̥axə], ‹dɑx́ə›. Rauh, Mundart (1921): §119, S. 126; §175, 1, S. 194.
Mhd. douwen — Periode IV, um 1920: daaě, [d̥aːə], ‹dɑ̄ə›. Rauh, Mundart (1921): §126, 1, S. 233.
Mhd. gedouwet — Periode IV, um 1920: gědaat, [g̥əd̥aːt], ‹gədɑ̄t›. Rauh, Mundart (1921): §126, 1, S. 233.
Mhd. toufe — Periode IV, um 1920: daaf, [d̥aːf], ‹dɑ̄f›. Rauh, Mundart (1921): §126, 1, S. 233.
Mhd. toufen — Periode IV, um 1920: daavě, [d̥aːv̥ə], ‹dɑ̄və›. Rauh, Mundart (1921): §126, 1, S. 233; §164, S. 182; §175, S. 194.
Mhd. touc — Periode IV, um 1920: daach, [d̥aːx], ‹dɑ̄x́›. Rauh, Mundart (1921): §126, 1, S. 233.
Mhd. turmeln — Periode IV, um 1920: dǫǫǎměllě, [d̥ɔːɐ̯mələ], ‹dɔ̄ʀmələ›; auch dǫǫměllě, [d̥ɔːmələ], ‹dɔ̄mələ›. Rauh, Mundart (1921): §106, 4, S. 115.
Aus französisch thé — Periode IV, um 1920: thẹẹ, [theː], ‹thē›. Rauh, Mundart (1921): §175, Anm. 1, S. 195.
Mhd. teic — Periode IV, um 1920: daasch, [d̥aːʃ], ‹dɑ̄š́›. Rauh, Mundart (1921): §122, 1, S. 128.
— Periode IV, um 1920: gäschědaal, [g̥εʒ̥əd̥aːl], ‹gϵšədɑ̄l›. Rauh, Mundart (1921): §193, S. 224.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, II.38 Geged
Mhd. teilen — Periode IV, um 1920: daalě, [d̥aːlə], ‹dɑ̄lə›. Rauh, Mundart (1921): §122, 1, S. 128; §175, S. 194.
Aus französisch télégramme — Periode IV, um 1920: dällěkråmm, [d̥εləkʀɑm], ‹dϵləkʀam›. Rauh, Mundart (1921): §175, Anm. 1, S. 195.
Mhd. teler — Periode IV, um 1920: dẹllä, [d̥elæ̆], ‹delɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §175, Anm. 1, S. 195.
Plural. Mhd. teller — Periode IV, um 1920: dẹllänn, [d̥elæ̆n], ‹delɑ̈n›. Rauh, Mundart (1921): §152, Anm. 1, S. 164.
Aus lateinisch temperamentum — Periode IV, um 1920: dẹmmběrǎmẹnnt, [d̥emb̥əʀă̞ment], ‹dembəʀɑ̆ment›. Rauh, Mundart (1921): §175, Anm. 1, S. 195.
Mhd. teppîche — Periode IV, um 1920: dẹbbisch, [d̥eb̥iʃ], ‹debiš́›. Rauh, Mundart (1921): §217, 9.b, S. 258.
Mhd. tiure — Periode IV, um 1920: doịjä, [d̥oi̯æ̆], ‹doi̯ɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §133, 2, S. 139; §138, S. 145.
Mhd. tiureste — Periode IV, um 1920: doịjịjäschtt, [d̥oi̯æ̆ʃt], ‹doi̯ɑ̈š́t›. Rauh, Mundart (1921): §216, 15, S. 256.
Mhd. tiufel. Hier in der Bedeutung von Als Fluch. — Periode IV, um 1920: daiwl, [d̥aivl̩], ‹dɑiwl̥›. Rauh, Mundart (1921): §18, S. 30; §133, 2. Anm, S. 139; §153, 2.a, S. 167.
Aus französisch theâtre — Periode IV, um 1920: thẹåådä, [theɑːd̥æ̆], ‹theādɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §175, Anm. 1, S. 196.
— Periode III, ca. 1875–1900: dẹåådä, [d̥eɑːd̥æ̆], ‹deādɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §175, Anm. 1, S. 195.
Aus altgriechisch thêca — Periode IV, um 1920: dẹẹk, [d̥eːk], ‹dēk›. Rauh, Mundart (1921): §175, Anm. 1, S. 195.
Mhd. tief — Periode IV, um 1920: diif, [d̥iːf], ‹dīf›. Rauh, Mundart (1921): §132, 1, S. 137; §164, 2.b, S. 182; §175, 1, S. 194.
☉ Preungesheim, Berkersheim, Seckbach — Periode IV, um 1920: däif, [d̥εif], ‹dϵif›. Rauh, Mundart (1921): §7, S. 11.
Mhd. tier — Periode IV, um 1920: diiǎ, [d̥iːɐ̯], ‹dīʀ›. Rauh, Mundart (1921): §132, 1, S. 137; §175, S. 194.
— Periode IV, um 1920: thibbě, [thib̥ə], ‹thibə›. Rauh, Mundart (1921): §175, Anm. 1, S. 195.
Mhd. tisch — Periode IV, um 1920: disch, [d̥iʃ], ‹diš́›. Rauh, Mundart (1921): §170, 1.b, S. 188; §209, S. 241.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, I.5, S. 71 D
☉ Preungesheim, Berkersheim, Seckbach — Periode IV, um 1920: dẹsch, [d̥eʃ], ‹deš́›. Rauh, Mundart (1921): §7, S. 12.
Diminutiv — Periode IV, um 1920: dischii, [d̥iʒ̥iː], ‹dišī›. Rauh, Mundart (1921): §216, 19.b, S. 257; §248, S. 303.
— Periode III, ca. 1875–1900: dischii, [d̥iʒ̥iː], ‹dišī›. Rauh, Mundart (1921): §199, S. 233.
— Periode V, ca. 1925–1945: dischjě, [d̥iʒ̥jə], ‹dišjə›. Rauh, Mundart (1921): §216, 19.a.Anm, S. 257.
— Periode IV, um 1920: dischupplååt, [d̥iʒ̥uplɑːt], ‹dišuplāt›. Rauh, Mundart (1921): §170, Anm. 2, S. 188.
— Periode IV, um 1920: dischduch, [d̥iʃd̥ux], ‹diš́dux́›. Rauh, Mundart (1921): §83, S. 89; §170, 1.c, S. 188.
Plural — Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, II.61 D
Mhd. dôn. Hier in der Bedeutung von Laut. — Periode IV, um 1920: thoon, [thoːn], ‹thōn›. Rauh, Mundart (1921): §151, Anm. 8, S. 162; §175, Anm. 1, S. 195.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: Ton. Die Aussprache entspricht dem Hochdeutschen.
Mhd. tâhe — Periode IV, um 1920: thoon, [thoːn], ‹thōn›. Rauh, Mundart (1921): §109, Anm. 1, S. 118.
Mhd. tor — Periode IV, um 1920: dơơǎ, [d̥o̞ːɐ̯], ‹dǭʀ›. Rauh, Mundart (1921): §103, 3, S. 111; §144, I.2, S. 151; §175, 1, S. 194.
Diminutiv — Periode IV, um 1920: dȁȁǎschě, [d̥æːɐ̯ʒ̥ə], ‹dǣʀšə›; auch dȁschě, [d̥æʒ̥ə], ‹dæšə›. Rauh, Mundart (1921): §105, 2, S. 113.
— Periode IV, um 1920: dơơǎåiñgång, [d̥o̞ːɐ̯ɑĩg̥ɑŋ], ‹dǭʀaĩgaŋ›; auch dơơråiñgång, [d̥o̞ːʀɑĩg̥ɑŋ], ‹dǭʀaĩgaŋ›. Rauh, Mundart (1921): §143, Anm. 3, S. 149.
Mhd. torkeln — Periode IV, um 1920: dǫǫǎgěllě, [d̥ɔːɐ̯g̥ələ], ‹dɔ̄ʀgələ›; auch dǫǫgěllě, [d̥ɔːg̥ələ], ‹dɔ̄gələ›. Rauh, Mundart (1921): §175, 1, S. 194; §195, 2.a.B, S. 228.
Mhd. torse. Hier in der Bedeutung von Strunk. — Periode IV, um 1920: dǫǫǎschdě, [d̥ɔːɐ̯ʃd̥ə], ‹dɔ̄ʀš́də›; auch dǫǫschdě, [d̥ɔːʃd̥ə], ‹dɔ̄š́də›; oder dǫǫǎscht, [d̥ɔːɐ̯ʃt], ‹dɔ̄ʀš́t›; so wie dǫscht, [d̥ɔʃt], ‹dɔš́t›. Rauh, Mundart (1921): §103, 4, S. 111.
Aus italienisch torta — Periode IV, um 1920: tǫǎtt, [tɔɐ̯t], ‹tɔʀt›. Rauh, Mundart (1921): §103, 4, S. 111.
Diminutiv — Periode IV, um 1920: thȁǎtschě, [thæɐ̯tʃə], ‹thæʀtš́ə›. Rauh, Mundart (1921): §105, 2, S. 113.
Mhd. tôt — Periode IV, um 1920: doot, [d̥oːt], ‹dōt›. Rauh, Mundart (1921): §67, S. 76; §129, 1, S. 134; §173, S. 191; §175, 1, S. 194.
☉ Oberrad — Periode IV, um 1920: duut, [d̥uːt], ‹dūt›. Rauh, Mundart (1921): §8, S. 15.
☉ Preungesheim, Berkersheim, Seckbach — Periode IV, um 1920: duut, [d̥uːt], ‹dūt›. Rauh, Mundart (1921): §7, S. 11.
Aus französisch total. Hier in der Bedeutung von ganz und gar. — Periode IV, um 1920: dodåål, [d̥od̥ɑːl], ‹dodāl›. Rauh, Mundart (1921): §175, Anm. 1, S. 195; §220, 1.a.D, S. 267.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpZ, I.36.4 d
Diminutiv — Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, II.55 D
— Periode IV, um 1920: doothẹttsě, [d̥oːthetsə], ‹dōthetśə›. Rauh, Mundart (1921): §73, S. 80.
Hier in der Bedeutung von totzuschlagen. — Periode IV, um 1920: doot sě haachě, [d̥oːt sə haːɣ̥ə], ‹dōt śə hɑ̄xə›. Rauh, Mundart (1921): §180, Anm. 1, S. 203.
Aus französisch toujours. Hier in der Bedeutung von immer. — Periode IV, um 1920: duschuuǎ, [d̥uʒ̥uːɐ̯], ‹dušūʀ›. Rauh, Mundart (1921): §171, S. 190.
Aus französisch toupet. Hier in der Bedeutung von Scheitel des Kopfes. — Periode IV, um 1920: dubbẹẹ, [d̥ub̥eː], ‹dubē›. Rauh, Mundart (1921): §175, Anm. 1, S. 195.
Aus französisch tout de suite. Hier in der Bedeutung von sogleich. — Periode IV, um 1920: duttswitt, [d̥utsvit], ‹dutświt›. Rauh, Mundart (1921): §107, 1, S. 115.
Mhd. traht — Periode IV, um 1920: tråchtt, [tʀɑxt], ‹tʀax́t›. Rauh, Mundart (1921): §90, 2.b, S. 98.
— Periode V, ca. 1925–1945: trachtt, [tʀaxt], ‹tʀɑx́t›. Rauh, Mundart (1921): §93, S. 99.
— Periode III, ca. 1875–1900: trǫchtt, [tʀɔxt], ‹tʀɔx́t›. Rauh, Mundart (1921): §93, S. 100.
☉ Sachsenhausen — Periode IV, um 1920: trǫchtt, [tʀɔxt], ‹tʀɔx́t›. Rauh, Mundart (1921): §94, S. 100.
— Periode IV, um 1920: trääschě, [tʀεːʒ̥ə], ‹tʀɛ̄šə›. Rauh, Mundart (1921): §98, 1, S. 104.
Mhd. trähene — Periode IV, um 1920: trääně, [tʀεːnə], ‹tʀɛ̄nə›. Rauh, Mundart (1921): §98, 2, S. 105; §186, 1, S. 212.
Mhd. trähene — Periode IV, um 1920: trään, [tʀεːn], ‹tʀɛ̄n›. Rauh, Mundart (1921): §222, 3, S. 270.
Mhd. troumen — Periode IV, um 1920: traamě, [tʀaːmə], ‹tʀɑ̄mə›. Rauh, Mundart (1921): §126, 1, S. 233.
— Periode IV, um 1920: gětraamt, [g̥ətʀaːmt], ‹gətʀɑ̄mt›. Rauh, Mundart (1921): §126, 1, S. 233.
Mhd. tragen — Periode IV, um 1920: trååchě, [tʀɑːɣ̥ə], ‹tʀāxə›. Rauh, Mundart (1921): §90, 3, S. 98; §190, 1.a, S. 218.
— Periode III, ca. 1875–1900: trǫǫchě, [tʀɔːɣ̥ə], ‹tʀɔ̄xə›. Rauh, Mundart (1921): §93, S. 100.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, II.19 zu tråge, mit dem Lautwert [ɔ] nach Oppel, wo markiert.
☉ Sachsenhausen — Periode IV, um 1920: trǫǫchě, [tʀɔːɣ̥ə], ‹tʀɔ̄xə›. Rauh, Mundart (1921): §94, S. 100.
☉ Preungesheim, Berkersheim, Seckbach — Periode IV, um 1920: trååñ, [trɑ̃ː], ‹trā̃›. Rauh, Mundart (1921): §7, S. 12.
— Periode IV, um 1920: trääscht, [tʀεːʃt], ‹tʀɛ̄š́t›. Rauh, Mundart (1921): §190, 1.b.A, S. 219.
— Periode IV, um 1920: gětrååchě, [g̥ətʀɑːɣ̥ə], ‹gətʀāxə›. Rauh, Mundart (1921): §215, 1.a, S. 252.
Mhd. trage — Periode IV, um 1920: trååch, [tʀɑːx], ‹tʀāx́›. Rauh, Mundart (1921): §190, 1.b.B, S. 219.
Aus französisch treille. Hier in der Bedeutung von Gitterstab. — Periode IV, um 1920: tralljě, [tʀaljə], ‹tʀɑljə›. Rauh, Mundart (1921): §139, S. 146.
Hier in der Bedeutung von Straßenbahn. — Periode IV, um 1920: tråmmbååñ, [tʀɑmb̥ɑ̃ː], ‹tʀambā̃›. Rauh, Mundart (1921): §76, S. 83.
Mhd. trampeln — Periode IV, um 1920: tråmmběllě, [tʀɑmb̥ələ], ‹tʀambələ›. Rauh, Mundart (1921): §182, I.2, S. 209.
Mhd. trahen — Periode IV, um 1920: tråån, [tʀɑːn], ‹tʀān›. Rauh, Mundart (1921): §151, Anm. 8, S. 162.
Aus französisch transporteur — Periode IV, um 1920: trǎnnsbědȁȁǎ, [tʀă̞nsb̥əd̥æːɐ̯], ‹tʀɑ̆nśbədǣʀ›. Rauh, Mundart (1921): §131, S. 137.
Mhd. trûbe — Periode IV, um 1920: traup, [tʀaup], ‹tʀɑup›. Rauh, Mundart (1921): §175, 2, S. 196.
Mhd. troufe — Periode IV, um 1920: traaf, [traːf], ‹trɑ̄f›. Rauh, Mundart (1921): §66, 2.b, S. 75; §126, 1, S. 233; §175, 2, S. 196.
Mhd. troum — Periode IV, um 1920: traam, [tʀaːm], ‹tʀɑ̄m›. Rauh, Mundart (1921): §126, 1, S. 233; §175, 2, S. 196.
Mhd. trîben — Periode IV, um 1920: traiwě, [tʀaivə], ‹tʀɑiwə›. Rauh, Mundart (1921): §115, 1, S. 122; §175, 2, S. 196.
Part. Perf. — Im Mittelalter: E für I Wülcker, Stadtdialect (1877): aus: Tagebuch (1373), S. 13 getreben.
Part. Prät. Mhd. getriben — Periode IV, um 1920: gětriwwě, [g̥ətʀivə], ‹gətʀiwə›. Rauh, Mundart (1921): §205, S. 239.
— Periode IV, um 1920: trẹppschě, [tʀepʃə], ‹tʀepš́ə›. Rauh, Mundart (1921): §152, 2.b, S. 164.
— Periode II, ca. 1850–1875: F. Stoltze (ca. 1850–1891): WiFM, aus: Welt Unnergang (1857), S. 105 die Kellertrapp; und stermt der Mann der Trepp enuff; aus: Mehr Blatz, S. 249 un is der Trepp enunner.
Mhd. trëten — Periode IV, um 1920: träädě, [tʀεːd̥ə], ‹tʀɛ̄də›. Rauh, Mundart (1921): §68, 1, S. 76; §177, 1.a, S. 197; §182, I.2, S. 209; §203, 1, S. 235.
Mhd. triuwe — Periode IV, um 1920: troi, [tʀoi], ‹tʀoi›. Rauh, Mundart (1921): §133, 1, S. 138; §135, 3, S. 142; §182, I.2, S. 209.
Mhd. trihter — Periode IV, um 1920: trischdä, [tʀiʃd̥æ̆], ‹tʀiš́dɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §97, Anm. 2, S. 104.
— Im Mittelalter: E für I Wülcker, Stadtdialect (1877): aus: Baumbuch (1417), S. 13 korndrechter.
Mhd. trinken — Periode IV, um 1920: tringgě, [tʀiŋg̥ə], ‹tʀiŋgə›. Rauh, Mundart (1921): §150, 2.c, S. 159; §175, 2, S. 196; §195, 2.a.B, S. 228.
— Periode IV, um 1920: ä tring biiǎ, [æ̆ tʀiŋ b̥iːɐ̯], ‹ɑ̈ tʀiŋ bīʀ›. Rauh, Mundart (1921): §183, 1, S. 210.
— Periode IV, um 1920: trittst, [tʀitst], ‹tʀitśt›. Rauh, Mundart (1921): §177, 2, S. 198.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpZ, I.53.6 Tr
Betonung auf erster Silbe. Aus französisch trottoir. Hier in der Bedeutung von Bürgersteig. — Periode IV, um 1920: troddwåå, [tʀod̥vɑː], ‹tʀodwā›. Rauh, Mundart (1921): §84, S. 89; §175, Anm. 2, S. 196; §220, 2.a, S. 269.
— Periode IV, um 1920: trẹbběllě, [tʀeb̥ələ], ‹tʀebələ›. Rauh, Mundart (1921): §105, 1, S. 112.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, I.5, S. 70 dr
Mhd. trœsten — Periode IV, um 1920: trẹẹsdě, [tʀeːsd̥ə], ‹tʀēśdə›. Rauh, Mundart (1921): §130, 1, S. 136.
— Periode IV, um 1920: tråmmbååñ, [tʀɑmb̥ɑ̃ː], ‹tʀambā̃›. Rauh, Mundart (1921): §175, Anm. 2, S. 196.
Mhd. trumel — Periode IV, um 1920: tromml, [tʀoml̩], ‹tʀoml̥›. Rauh, Mundart (1921): §106, 2, S. 113; §155, S. 171.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, I.5, S. 70 Dr
— Periode 0, um 1800: trumml, [tʀuml̩], ‹tʀuml̥›. Rauh, Mundart (1921): §106, Anm. 1, S. 114.
☉ Sachsenhausen — Periode III, ca. 1875–1900: trumml, [tʀuml̩], ‹tʀuml̥›. Rauh, Mundart (1921): §106, Anm. 1, S. 114.
— Periode IV, um 1920: trommělä, [tʀoməlæ̆], ‹tʀoməlɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §237, 1, S. 289.
— Periode IV, um 1920: trommělä, [tʀoməlæ̆], ‹tʀoməlɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §76, S. 83.
Mhd. trope — Periode IV, um 1920: tropp, [tʀop], ‹tʀop›. Rauh, Mundart (1921): §1620, 2.b, S. 181.
Mhd. tropfe-n — Periode IV, um 1920: trobbě, [tʀob̥ə], ‹tʀobə›. Rauh, Mundart (1921): §103, 1, S. 110; §175, 2, S. 196.
Diminutiv Plural — Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpZ, II.15.4 Tr
Mhd. trôst — Periode IV, um 1920: troost, [tʀoːst], ‹tʀōśt›. Rauh, Mundart (1921): §129, 1, S. 134.
Mhd. trôdel. Hier in der Bedeutung von Hohlfasern im Hanf. — Periode IV, um 1920: troddl, [tʀod̥l̩], ‹tʀodl̥›. Rauh, Mundart (1921): §214, 5, S. 250.
Aus französisch trottoir. Hier in der Bedeutung von Bürgersteig. — Periode IV, um 1920: troddwåå, [tʀod̥vɑː], ‹tʀodwā›. Rauh, Mundart (1921): §103, 1, Anm. 1, S. 110; §136, S. 144.
Aus französisch trouble. Hier in der Bedeutung von Aufregung. — Periode IV, um 1920: truuwl, [tʀuːvl̩], ‹tʀūwl̥›. Rauh, Mundart (1921): §107, 1, S. 115; §175, Anm. 2, S. 196.
Mhd. trüebe — Periode IV, um 1920: triip, [tʀiːp], ‹tʀīp›. Rauh, Mundart (1921): §118, S. 125.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, II.48 trieb.
Mhd. trumpel. Hier in der Bedeutung von Kurze, dicke auch liederliche Frauensperson. — Periode IV, um 1920: trummbl, [tʀumb̥l̩], ‹tʀumbl̥›. Rauh, Mundart (1921): §1620, 1.b, S. 179.
Hier in der Bedeutung von billig hergeben. — Periode IV, um 1920: fä rě phåå trummběllě gäwwä, [fæ̆ ʀə phɑː tʀumb̥ələ g̥εvæ̆], ‹fɑ̈ ʀə phā tʀumbələ gϵwɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §1620, 1.b, S. 179.
Mhd. trumpel. Hier in der Bedeutung von Wenig wertvolle Dinge. — Periode IV, um 1920: trummběllě, [tʀumb̥ələ], ‹tʀumbələ›. Rauh, Mundart (1921): §1620, 1.b, S. 179.
Mhd. trumpfen — Periode IV, um 1920: trummvě, [tʀumv̥ə], ‹tʀumvə›; auch trummbě, [tʀumb̥ə], ‹tʀumbə›. Rauh, Mundart (1921): §1620, 1.b, S. 179; Anm. 2, S. 180.
— Periode IV, um 1920: trummbn, [tʀumb̥n̩], ‹tʀumbn̥›. Rauh, Mundart (1921): §1620, 1.b, S. 179.
Mhd. tuoch — Periode IV, um 1920: duch, [d̥ux], ‹dux́›. Rauh, Mundart (1921): §117, S. 125; §175, 1, S. 194; §214, 1.a, S. 248.
Diminutiv — Periode IV, um 1920: dischlschě, [d̥iʒ̥l̩ʒ̥ə], ‹dišl̥šə›. Rauh, Mundart (1921): §214, 1.a, S. 248.
Zu mhd. tupf. Hier in der Bedeutung von Pünktchen. — Periode IV, um 1920: dibblschě, [d̥ib̥lʒ̥ə], ‹diblšə›. Rauh, Mundart (1921): §175, 1, S. 194.
Mhd. tür — Periode IV, um 1920: diiǎ, [d̥iːɐ̯], ‹dīʀ›. Rauh, Mundart (1921): §108, 1, S. 116; §144, I.2, S. 151; §203, 2, S. 235.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, II.30 Dier.
Mhd. türen — Periode IV, um 1920: diiǎn, [d̥iːɐ̯n], ‹dīʀn›. Rauh, Mundart (1921): §152, 1.c, S. 163.
— Periode IV, um 1920: tsä diirěnaas, [tz̥æ̆ d̥iːʀənaːz̥], ‹tsɑ̈ dīʀənɑ̄s›. Rauh, Mundart (1921): §143, Anm. 3, S. 149.
— Periode IV, um 1920: schrångdiiǎ, [ʃʀɑŋd̥iːɐ̯], ‹š́ʀaŋdīʀ›. Rauh, Mundart (1921): §195, 2.c, S. 229.
— Periode IV, um 1920: diiǎångl, [d̥iːɐ̯ɑŋl̩], ‹dīʀaŋl̥›. Rauh, Mundart (1921): §143, Anm. 3, S. 149.
Mhd. tûte — Periode IV, um 1920: dutt, [d̥ut], ‹dut›. Rauh, Mundart (1921): §175, Anm. 1, S. 195.
Aus italienisch tulipa — Periode IV, um 1920: thullp, [thulp], ‹thulp›. Rauh, Mundart (1921): §175, Anm. 1, S. 195.
Aus lateinisch tumultus. Hier in der Bedeutung von Lärm oder Gedränge. — Periode IV, um 1920: dummullt, [d̥umult], ‹dumult›. Rauh, Mundart (1921): §175, Anm. 1, S. 195.
Mhd. tuon — Periode IV, um 1920: duuñ, [d̥ũː], ‹dũ̄›. Rauh, Mundart (1921): §117, S. 124; §151, 2, S. 161; §175, 1, S. 194.
☉ Preungesheim, Berkersheim, Seckbach — Periode IV, um 1920: dǫuñ, [d̥ɔũ], ‹dɔũ›. Rauh, Mundart (1921): §7, S. 11.
Mhd. getân — Periode IV, um 1920: gědååñ, [g̥əd̥ɑ̃ː], ‹gədā̃›. Rauh, Mundart (1921): §151, 2, S. 161.
☉ Niederrad — Periode IV, um 1920: gẹdơñ, [g̥ed̥õ̞ː], ‹gedǫ̃̄›. Rauh, Mundart (1921): §10, S. 16.
☉ Seckbach — Periode IV, um 1920: gěduuñ, [g̥əd̥ũː], ‹gədũ̄›. Rauh, Mundart (1921): §7, S. 11.
☉ Preungesheim, Berkersheim — Periode IV, um 1920: gědooñ, [g̥əd̥õː], ‹gədȭ›. Rauh, Mundart (1921): §7, S. 11.
Mhd. tæte — Periode IV, um 1920: dẹẹt, [d̥eːt], ‹dēt›. Rauh, Mundart (1921): §113, 1, S. 120.
☉ Sachsenhausen — Periode I, ca. 1825–1850: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, II.41 d
Mhd. tætest — Periode IV, um 1920: dẹẹst, [d̥eːst], ‹dēśt›. Rauh, Mundart (1921): §177, Anm. 3, S. 198.
Mhd. geân — Periode IV, um 1920: gědååñ, [g̥əd̥ɑ̃ː], ‹gədā̃›. Rauh, Mundart (1921): §109, 1, S. 117.
— Periode III, ca. 1875–1900: gědǫǫñ, [g̥əd̥ɔ̃ː], ‹gədɔ̃̄›. Rauh, Mundart (1921): §110, S. 119.
☉ Sachsenhausen — Periode III, ca. 1875–1900: gědooñ, [g̥əd̥õː], ‹gədȭ›. Rauh, Mundart (1921): §111, S. 120.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: bringen tun. bringen entspricht bis auf den Abfall des auslautenden -N in der Aussprache dem Hochdeutschen. tun erscheint in in der Form tuen mit abgefallenem auslautenden -N und mit einer deutlichen Schwächung des anlautenden T- hin zu einem D-.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: denken tut. Interessant ist die Paraphrasierung mit tuen.
Ahd. tuom. Mhd. tuon — Periode IV, um 1920: duun, [d̥uːn], ‹dūn›. Rauh, Mundart (1921): §148, 2, S. 155.
— Periode IV, um 1920: duusm, [d̥uːz̥m̩], ‹dūsm̥›. Rauh, Mundart (1921): §181, II.1, S. 205.
— Periode IV, um 1920: duus nǫ nẹtt, [d̥uːs nɔ net], ‹dūś nɔ net›. Rauh, Mundart (1921): §109, 3, S. 119.
— Periode IV, um 1920: dunggě, [d̥uŋg̥ə], ‹duŋgə›. Rauh, Mundart (1921): §76, S. 83.
Mhd. indunken. Hier in der Bedeutung von eintauchen. — Periode IV, um 1920: dunggě, [d̥uŋg̥ə], ‹duŋgə›. Rauh, Mundart (1921): §175, 1, S. 194.
— Periode IV, um 1920: gědibblt, [g̥əd̥ib̥l̩t], ‹gədibl̥t›. Rauh, Mundart (1921): §215, 1.a, S. 252.
Mhd. tupfen — Periode IV, um 1920: dubbě, [d̥ub̥ə], ‹dubə›. Rauh, Mundart (1921): §175, 1, S. 194.
Aus französisch toupet. Hier in der Bedeutung von Der Scheitel des Kopfes. — Periode IV, um 1920: dubbẹẹ, [d̥ub̥eː], ‹dubē›. Rauh, Mundart (1921): §107, 1, S. 115; §220, 2.a, S. 269.
Mhd. turm — Periode IV, um 1920: thǫǎmm, [thɔɐ̯m], ‹thɔʀm›. Rauh, Mundart (1921): §106, 4, S. 114; §175, Anm. 1, S. 195.
Hier in der Bedeutung von Frankfurter Domturm. — Periode IV, um 1920: phathǫǎnn, [phathɔɐ̯n], ‹phɑthɔʀn›. Rauh, Mundart (1921): §211, 2.b, S. 245.
Plural. Mhd. türme — Periode IV, um 1920: thȁǎmm, [thæɐ̯m], ‹thæʀm›. Rauh, Mundart (1921): §108, 3, S. 117.
Mhd. turmel. Hier in der Bedeutung von Schwächlicher Mensch. — Periode IV, um 1920: dǫǫǎml, [d̥ɔːɐ̯ml̩], ‹dɔ̄ʀml̥›; auch dǫǫml, [d̥ɔːml̩], ‹dɔ̄ml̥›. Rauh, Mundart (1921): §106, 4, S. 115; §144, I.1.a.ii, S. 150.
— Periode IV, um 1920: thǫǎně, [thɔɐ̯nə], ‹thɔʀnə›. Rauh, Mundart (1921): §175, Anm. 1, S. 195.
Mhd. tuoust — Periode IV, um 1920: duust, [d̥uːst], ‹dūśt›. Rauh, Mundart (1921): §177, Anm. 3, S. 198.
U
Mhd. übel — Periode IV, um 1920: iwwl, [ivl̩], ‹iwl̥›. Rauh, Mundart (1921): §108, 1, S. 116; §204, 1.a, S. 236.
Mhd. üebunge — Periode IV, um 1920: iiwung, [iːvuŋ], ‹īwuŋ›. Rauh, Mundart (1921): §216, 4, S. 254.
Mhd. über — Periode IV, um 1920: iwwä, [ivæ̆], ‹iwɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §108, 1, S. 116; §118, S. 125; §152, Anm. 3, S. 164; §204, 2.a, S. 237.
— Periode II, ca. 1850–1875: F. Stoltze (ca. 1850–1891): WiFM, aus: Schiffbruch, S. 122 iwwer.
— Periode IV, um 1920: khomm ě riwwä, [khom ə ʀivæ̆], ‹khom ə ʀiwɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §219, 4, S. 265.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: über den. Man beachte die Entrundung als auch die gleichzeitige Verkürzung des langen Ü- zu einem kurzen I- in über, die Schwächung des postvokalischen Verschluss -B- zu einem -W- als auch die völlige Verschmelzung mit dem folgenden den.
Hier in der Bedeutung von linkisch oder verkehrt. — Periode IV, um 1920: iwwěräkks, [ivəʀεks], ‹iwəʀϵkś›. Rauh, Mundart (1921): §146, 2, S. 153; §195, 2.b, S. 229.
— Periode IV, um 1920: iwwässě, [ivæ̆z̥ə], ‹iwɑ̈sə›. Rauh, Mundart (1921): §166, Anm. 7, S. 186.
— Periode III, ca. 1875–1900: iwwäschě, [ivæ̆ʒ̥ə], ‹iwɑ̈šə›. Rauh, Mundart (1921): §166, Anm. 7, S. 186.
— Periode IV, um 1920: triwwä, [tʀivæ̆], ‹tʀiwɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §204, 2.a, S. 237.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: vorüber. Man beachte die Entrundung als auch die gleichzeitige Verkürzung des langen Ü- zu einem kurzen I- in über, die Schwächung des postvokalischen Verschluss -B- zu einem -W- als auch die Öffnung des auslautenden -ER zu einem -Ä.
— Periode IV, um 1920: iwwěrall, [ivəʀal], ‹iwəʀɑl›. Rauh, Mundart (1921): §146, 2, S. 153.
Mhd. "uber houbet — Periode IV, um 1920: iwwähaabt, [ivæ̆haːb̥t], ‹iwɑ̈hɑ̄bt›. Rauh, Mundart (1921): §126, 1, S. 233.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, II.61 iwwerh
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: hat man überhaupt nichts gemerkt.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: überhaupt und hat man ueberhaupt nichts gemerkt und wie ueberhaupt. Das Ü- in überhaupt wird zu I- entrundet; das Verschluss -B- zu -W-geschächt.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: überhaupt kein. Das Ü- in überhaupt wird zu einem I- entrundet.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: übernommen hat. Man beachte in über- die Entrundung des anlautenden Ü- zu einem I- als auch die Schwächung des postvokalischen Verschluss -B- zu einem -W. Das auslautende -N in übernommen fällt ab.
Mhd. twërh. Hier in der Bedeutung von verkehrt. — Periode IV, um 1920: iwwätsȁȁǎsch, [ivæ̆tsæːɐ̯ʃ], ‹iwɑ̈tśǣʀš́›; auch iwwätsȁǎsch, [ivæ̆tsæɐ̯ʃ], ‹iwɑ̈tśæʀš́›. Rauh, Mundart (1921): §135, 1.a, S. 139; §172, 3.b, S. 191.
Mhd. überzwerch. Hier in der Bedeutung von verkehrt. — Periode IV, um 1920: iwwättswȁǎsch, [ivæ̆tsvæɐ̯ʃ], ‹iwɑ̈tśwæʀš́›. Rauh, Mundart (1921): §187, 1, S. 215.
Mhd. überic — Periode IV, um 1920: iwwěrisch, [ivəʀiʃ], ‹iwəʀiš́›. Rauh, Mundart (1921): §217, 11.b, S. 258.
Mhd. uover — Periode IV, um 1920: uuvä, [uːv̥æ̆], ‹ūvɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §117, S. 124.
Hier in der Bedeutung von Ausdruck der Freude. — Periode IV, um 1920: ui ui, [ui ui], ‹ui ui›. Rauh, Mundart (1921): §47, 1, S. 63.
Mhd. umbe — Periode IV, um 1920: umm, [um], ‹um›. Rauh, Mundart (1921): §155, 2, S. 171.
Mhd. kêren — Periode IV, um 1920: umkhȁȁǎn, [umkhæːɐ̯n], ‹umkhǣʀn›. Rauh, Mundart (1921): §125, Anm. 2, S. 132.
— Periode IV, um 1920: ummsonnds, [umsond̥s], ‹umśondś›. Rauh, Mundart (1921): §184, Anm. 1, S. 211.
— Periode IV, um 1920: ummtsoimě, [umtsoimə], ‹umtśoimə›. Rauh, Mundart (1921): §151, 3, S. 162.
— Periode IV, um 1920: uuñbědingtt, [ũːb̥əd̥iŋt], ‹ũ̄bədiŋt›. Rauh, Mundart (1921): §150, Anm. 3, S. 156.
— Periode V, ca. 1925–1945: ummbědingtt, [umb̥əd̥iŋt], ‹umbədiŋt›; auch uumbědingtt, [uːmb̥əd̥iŋt], ‹ūmbədiŋt›. Rauh, Mundart (1921): §150, Anm. 3, S. 156.
— Periode IV, um 1920: uuñběhollvě, [ũːb̥əholv̥ə], ‹ũ̄bəholvə›. Rauh, Mundart (1921): §150, Anm. 3, S. 156.
— Periode V, ca. 1925–1945: ummběhollvě, [umb̥əholv̥ə], ‹umbəholvə›; auch uumběhollvě, [uːmb̥əholv̥ə], ‹ūmbəholvə›. Rauh, Mundart (1921): §150, Anm. 3, S. 156.
Mhd. unde — Periode IV, um 1920: unn, [un], ‹un›. Rauh, Mundart (1921): §177, 4.a, S. 199.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, I.5, S. 70
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpZ, I.24.12
— Periode IV, um 1920: diggn dinn, [d̥ig̥n̩ d̥in], ‹dign̥ din›. Rauh, Mundart (1921): §219, 2, S. 265.
— Periode IV, um 1920: laiwunsẹẹl, [laivunseːl], ‹lɑiwunśēl›. Rauh, Mundart (1921): §155, 1.a, S. 169.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: und sie hatten doch immer gemeint. immer erscheint dem Hochdeutschen gleich.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: und wie und und sich und und es freut mich und und sie hatten doch immer gemeint und und gerade die und und was sonst und und wie geschmiert. Man beachte den Verlust des auslautenden Verschluss -D in und sowie die Verschmelzung mit dem nachfolgenden wie und es. In sich und #m{mich} schwächt das -CH zu einem -SCH.
— Periode IV, um 1920: fơơǎn tsě rikk, [fo̞ːɐ̯n̩ tsə ʀik], ‹fǭʀn̥ tśə ʀik›. Rauh, Mundart (1921): §219, 2, S. 265.
— Periode IV, um 1920: uuñding, [ũːd̥iŋ], ‹ũ̄diŋ›. Rauh, Mundart (1921): §151, Anm. 3, S. 162.
Hier in der Bedeutung von Ungenügsamer Mensch. — Periode IV, um 1920: uuñflååt, [ũːflɑːt], ‹ũ̄flāt›. Rauh, Mundart (1921): §150, Anm. 3, S. 156.
— Periode V, ca. 1925–1945: ummflååt, [umflɑːt], ‹umflāt›; auch uumflååt, [uːmflɑːt], ‹ūmflāt›. Rauh, Mundart (1921): §150, Anm. 3, S. 156.
Mhd. angevære — Periode IV, um 1920: uuñgěfȁǎ, [ũːg̥əfæɐ̯], ‹ũ̄gəfæʀ›. Rauh, Mundart (1921): §113, 2, S. 121; §150, 2.b, S. 159.
— Periode IV, Halbmundart um 1920: unggěfȁǎ, [uŋg̥əfæɐ̯], ‹uŋgəfæʀ›; auch uunggěfȁǎ, [uːŋg̥əfæɐ̯], ‹ūŋgəfæʀ›. Rauh, Mundart (1921): §150, 2.b, S. 159.
— Periode IV, um 1920: uuñgěhoịjä, [ũːg̥əhoi̯æ̆], ‹ũ̄gəhoi̯ɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §150, 2.b, S. 159.
— Periode IV, Halbmundart um 1920: unggěhoịjä, [uŋg̥əhoi̯æ̆], ‹uŋgəhoi̯ɑ̈›; auch uunggěhoịjä, [uːŋg̥əhoi̯æ̆], ‹ūŋgəhoi̯ɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §150, 2.b, S. 159.
— Periode IV, um 1920: uuñkschlivvě, [ũːkʃliv̥ə], ‹ũ̄kš́livə›. Rauh, Mundart (1921): §150, 2.b, S. 159.
— Periode IV, Halbmundart um 1920: ungkschlivvě, [uŋkʃliv̥ə], ‹uŋkš́livə›; auch uungkschlivvě, [uːŋkʃliv̥ə], ‹ūŋkš́livə›. Rauh, Mundart (1921): §150, 2.b, S. 159.
Ahd. eëbar. Mhd. ungeziber — Periode IV, um 1920: uuñgětsiwwä, [ũːg̥ətsivæ̆], ‹ũ̄gətśiwɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §155, 1.a, S. 169; §204, 2.a, S. 237.
— Periode IV, um 1920: uuñkhossdě, [ũːkhosd̥ə], ‹ũ̄khośdə›. Rauh, Mundart (1921): §150, 2.b, S. 159.
— Periode IV, Halbmundart um 1920: ungkhossdě, [uŋkhosd̥ə], ‹uŋkhośdə›; auch uungkhossdě, [uːŋkhosd̥ə], ‹ūŋkhośdə›. Rauh, Mundart (1921): §150, 2.b, S. 159.
— Periode IV, um 1920: uuñkraut, [ũːkʀaut], ‹ũ̄kʀɑut›. Rauh, Mundart (1921): §150, 2.b, S. 159.
— Periode IV, Halbmundart um 1920: ungkraut, [uŋkʀaut], ‹uŋkʀɑut›; auch uungkraut, [uːŋkʀaut], ‹ūŋkʀɑut›. Rauh, Mundart (1921): §150, 2.b, S. 159.
— Periode IV, um 1920: uñlẹngsst, [ũleŋst], ‹ũleŋśt›. Rauh, Mundart (1921): §151, Anm. 3, S. 162; §184, Anm. 1, S. 211.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: müssen wir uns einig sein. Das -EI- in einig wird dehnungsmonophthongiert zu einem tendenziell nasalierten -AA-; das -Ü- in müssen wird entrundet zu -I- und die auslautenden -N in müssen als auch sein fallen ab, wobei, im Fall von -EI- Nasalierung eintritt.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: ohne uns. Die Aussprache entspricht dem Hochdeutschen.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: unser und unserem. Man beachte das Anhängen eines auslautenden -N an unser, also: unsern. Die Endung -EREM in unserem kontrahiert zu einem offenen -ÄM.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: unserem. Man die die Kontraktion der Endung -EREM zu einem offenen -ÄM.
Mhd. unden — Periode IV, um 1920: unně, [unə], ‹unə›. Rauh, Mundart (1921): §177, 4.a, S. 199.
☉ Preungesheim, Berkersheim, Seckbach — Periode IV, um 1920: onně, [onə], ‹onə›. Rauh, Mundart (1921): §7, S. 12.
Mhd. dar unten — Periode IV, um 1920: trunně, [tʀunə], ‹tʀunə›. Rauh, Mundart (1921): §219, 8, S. 266.
Mhd. hie unden — Periode IV, um 1920: hunně, [hunə], ‹hunə›. Rauh, Mundart (1921): §219, 7, S. 266.
— Periode IV, um 1920: unnä, [unæ̆], ‹unɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §152, Anm. 3, S. 164.
— Periode II, ca. 1850–1875: F. Stoltze (ca. 1850–1891): WiFM, aus: Entlobung, S. 95 unner sich.
— Periode IV, um 1920: unnänn, [unæ̆n], ‹unɑ̈n›. Rauh, Mundart (1921): §219, 1.e, S. 263.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, I.5, S. 71
— Periode IV, um 1920: unněrě, [unəʀə], ‹unəʀə›. Rauh, Mundart (1921): §146, 2, S. 153.
— Periode IV, um 1920: unnäscht, [unæ̆ʃt], ‹unɑ̈š́t›. Rauh, Mundart (1921): §166, 3.b, S. 186.
— Periode V, ca. 1925–1945: unnässt, [unæ̆st], ‹unɑ̈śt›. Rauh, Mundart (1921): §166, Anm. 6, S. 186.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: Unterhaltungen. Man beachte wie das auslautende Plural -N abfällt. Sonst entspricht die Aussprache, insbesondere die des -A-, dem Hochdeutschen.
— Periode IV, um 1920: uuñväschẹẹmt, [ũːv̥æ̆ʃeːmt], ‹ũ̄vɑ̈š́ēmt›. Rauh, Mundart (1921): §150, Anm. 3, S. 156.
— Periode V, ca. 1925–1945: ummväschẹẹmt, [umv̥æ̆ʃeːmt], ‹umvɑ̈š́ēmt›; auch uumväschẹẹmt, [uːmv̥æ̆ʃeːmt], ‹ūmvɑ̈š́ēmt›. Rauh, Mundart (1921): §150, Anm. 3, S. 156.
Mhd. urloup — Periode IV, um 1920: ǫǎlaap, [ɔɐ̯laːp], ‹ɔʀlɑ̄p›. Rauh, Mundart (1921): §127, S. 133; §211, 2.b, S. 245.
Hier in der Bedeutung von Einfältiges auch ungezogenes Mädchen. — Periode IV, um 1920: ǫǎschl, [ɔɐ̯ʒ̥l̩], ‹ɔʀšl̥›. Rauh, Mundart (1921): §166, 3.a, S. 186; §211, 2.b, S. 245.
Mhd. urteil — Periode IV, um 1920: ǫǎdaal, [ɔɐ̯d̥aːl], ‹ɔʀdɑ̄l›. Rauh, Mundart (1921): §84, S. 89; §123, 1, S. 130; §211, 2.b, S. 245; §218, 1, S. 262.
V
Aus französisch vanille — Periode IV, um 1920: fǎnnill, [fă̞nil], ‹fɑ̆nil›. Rauh, Mundart (1921): §139, Anm. 1, S. 146.
Mhd. vater — Periode IV, um 1920: faddä, [fad̥æ̆], ‹fɑdɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §37, c, S. 53; §85, S. 89; §90, 2.d, S. 98; §153, 1, S. 166; §177, 1.a, S. 197; §204, 2.a, S. 237.
— Periode V, ca. 1925–1945: faddä, [fad̥æ̆], ‹fɑdɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §93, S. 99.
— Periode III, ca. 1875–1900: fǫddä, [fɔd̥æ̆], ‹fɔdɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §93, S. 100.
☉ Sachsenhausen — Periode IV, um 1920: fǫddä, [fɔd̥æ̆], ‹fɔdɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §94, S. 100.
— Periode IV, um 1920: gẹẹ mimm fåddä haam, [g̥eː mim fɑd̥æ̆ haːm], ‹gē mim fadɑ̈ hɑ̄m›. Rauh, Mundart (1921): §177, Anm. 2, S. 198.
— Periode IV, um 1920: sååchsm fåddä, [z̥ɑːxsm̩ fɑd̥æ̆], ‹sāx́śm̥ fadɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §219, 1.g, S. 264.
— Periode IV, um 1920: såǎmm fåddä, [sɑă̞m fɑd̥æ̆], ‹śaɑ̆m fadɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §219, 1.i, S. 265.
— Periode IV, um 1920: fäẹnnän, [fæ̆enæ̆n], ‹fɑ̈enɑ̈n›. Rauh, Mundart (1921): §36, 1, S. 52; §146, Anm. 1, S. 153.
— Periode IV, um 1920: fab, [fab̥], ‹fɑb›. Rauh, Mundart (1921): §215, 2, S. 253.
Partizip — Periode IV, um 1920: fäboddě, [fæ̆b̥od̥ə], ‹fɑ̈bodə›. Rauh, Mundart (1921): §205, S. 239.
— Periode IV, um 1920: fěbiddě, [fəb̥id̥ə], ‹fəbidə›. Rauh, Mundart (1921): §215, Anm., S. 253.
Mhd. verdæhtic — Periode IV, um 1920: fäddẹschdisch, [fæ̆d̥eʃd̥iʃ], ‹fɑ̈deš́diš́›. Rauh, Mundart (1921): §113, 1, S. 121.
Mhd. verdërben — Periode IV, um 1920: fädȁȁǎwě, [fæ̆d̥æːɐ̯və], ‹fɑ̈dǣʀwə›; auch fädȁȁwě, [fæ̆d̥æːvə], ‹fɑ̈dǣwə›. Rauh, Mundart (1921): §100, 2, S. 106; §155, 1.a, S. 169.
— Periode IV, um 1920: fädǫǫǎwě, [fæ̆d̥ɔːɐ̯və], ‹fɑ̈dɔ̄ʀwə›; auch fädǫǫwě, [fæ̆d̥ɔːvə], ‹fɑ̈dɔ̄wə›. Rauh, Mundart (1921): §211, 1, S. 243.
Mhd. vergë𝔷𝔷en — Periode IV, um 1920: fägässě, [fæ̆g̥εz̥ə], ‹fɑ̈gϵsə›. Rauh, Mundart (1921): §181, II.1, S. 205.
— Periode IV, um 1920: fägolldst, [fæ̆g̥old̥st], ‹fɑ̈goldśt›. Rauh, Mundart (1921): §174, Anm. 1, S. 192.
— Periode IV, um 1920: fähaachě, [fæ̆haːɣ̥ə], ‹fɑ̈hɑ̄xə›. Rauh, Mundart (1921): §215, 2, S. 253.
Part. Perf. — Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpZ, I.30.9 verk
Zu mhd. krumpf. Hier in der Bedeutung von faltig machen. — Periode IV, um 1920: fäkrummběllě, [fæ̆kʀumb̥ələ], ‹fɑ̈kʀumbələ›. Rauh, Mundart (1921): §1620, 1.b, S. 179.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, II.78 v
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: verlaufen ist. Das -AU- in verlaufen wird zu einem -AA- dehnungsmonophthongiert, das auslautende -N fällt ab.
Part. Perf. Mhd. verloren — Periode IV, um 1920: fälơơǎn, [fæ̆lo̞ːɐ̯n], ‹fɑ̈lǭʀn›. Rauh, Mundart (1921): §144, I.1.b, S. 150; §152, 1.c, S. 163; §203, 1, S. 235.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, I.5, S. 70 f
— Periode IV, um 1920: fäliiraach nikks, [fæ̆liːʀaːx niks], ‹fɑ̈līʀɑ̄x́ nikś›. Rauh, Mundart (1921): §143, Anm. 3, S. 149.
Mhd. missen — Periode IV, um 1920: fämissě, [fæ̆miz̥ə], ‹fɑ̈misə›. Rauh, Mundart (1921): §166, 1, S. 184.
— Periode IV, um 1920: fämisst, [fæ̆mist], ‹fɑ̈miśt›. Rauh, Mundart (1921): §166, 4.a, S. 186.
— Periode IV, um 1920: fänåbbt, [fæ̆nɑb̥t], ‹fɑ̈nabt›. Rauh, Mundart (1921): §135, 2.a, S. 142.
Ahd. fernumft. Mhd. vernunft — Periode IV, um 1920: fänummft, [fæ̆numft], ‹fɑ̈numft›. Rauh, Mundart (1921): §147, Anmn. 1, S. 154.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, II.78 v
— Periode IV, um 1920: fěråådě, [fəʀɑːd̥ə], ‹fəʀādə›; auch färåådě, [fæ̆ʀɑːd̥ə], ‹fɑ̈ʀādə›. Rauh, Mundart (1921): §143, 2, S. 148; §146, Anm. 1, S. 153.
Mhd. verrecken. Hier in der Bedeutung von verenden. — Periode IV, um 1920: fěrẹggě, [fəʀeg̥ə], ‹fəʀegə›; auch färẹggě, [fæ̆ʀeg̥ə], ‹fɑ̈ʀegə›. Rauh, Mundart (1921): §143, 2, S. 148; §146, Anm. 1, S. 153; §215, Anm., S. 253.
Hier in der Bedeutung von verunstalten. — Periode IV, um 1920: fäschånněliiǎn, [fæ̆ʃɑnəliːɐ̯n], ‹fɑ̈š́anəlīʀn›. Rauh, Mundart (1921): §177, 4.a, S. 199.
Zu mhd. slampen — Periode IV, um 1920: fäschlåmmt, [fæ̆ʃlɑmt], ‹fɑ̈š́lamt›. Rauh, Mundart (1921): §163, S. 181.
— Periode II, ca. 1850–1875: F. Stoltze (ca. 1850–1891): WiFM, aus: Entlobung, S. 95 verschwiehe hat.
— Periode IV, um 1920: fäschdaachě, [fæ̆ʃd̥aːɣ̥ə], ‹fɑ̈š́dɑ̄xə›. Rauh, Mundart (1921): §119, Anm. 1, S. 127.
— Periode IV, um 1920: fäiwwělě, [fæ̆ivələ], ‹fɑ̈iwələ›. Rauh, Mundart (1921): §36, 1, S. 52; §146, Anm. 1, S. 153.
— Periode IV, um 1920: fäwällgt, [fæ̆vεlg̥t], ‹fɑ̈wϵlgt›. Rauh, Mundart (1921): §195, 2.a.B, S. 229.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: nie verzagt. Man beachte die deutlich verdunkelte Aussprache des -A- in verzagen als auch die Schwächung des Verschluss -G- zu einem velaren -CH-.
Mhd. veter — Periode IV, um 1920: fẹddä, [fed̥æ̆], ‹fedɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §204, 2.a, S. 237.
Mhd. vich — Periode IV, um 1920: fiisch, [fiːʃ], ‹fīš́›. Rauh, Mundart (1921): §101, 1, S. 108; §153, S. 166; §186, Anm. 1, S. 213; §187, 1, S. 215.
— Periode IV, um 1920: fiischä, [fiːʒ̥æ̆], ‹fīšɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §186, Anm. 1, S. 213.
Mhd. vihe — Periode IV, um 1920: fii, [fiː], ‹fī›. Rauh, Mundart (1921): §186, 1, S. 212.
— Im Mittelalter: E für I Wülcker, Stadtdialect (1877): aus: Urkunde (1323), S. 13 fehe; aus: Rechenbuch (1348) von vehe zolle; aus: Tagebuch (1361) vehis (Viehs); aus: Baumbuch (1405) vehezolle; aus: Rechenbuch (1348) von vehe zolle; von vehe zolle; aus: Rechenbuch (1361) vehis (Viehs); aus: Rechenbuch (1373) fehezoll; fehezoll; aus: Rechenbuch (1400) vehezolle; aus: Baumbuch (1448), S. 14 vehewege.
— Im Mittelalter: E für I Wülcker, Stadtdialect (1877): aus: Urkunde (1303), S. 13 fele.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: nicht viel. Man beachte die Aussprachevon nicht ohne -CH- und mit einem -Ä- anstatt eines -I-. Die Aussprache von viel entspricht dem Hochdeutschen.
Mhd. villîhte — Periode IV, um 1920: fělaischt, [fəlaiʃt], ‹fəlɑiš́t›; auch fälaischt, [fæ̆laiʃt], ‹fɑ̈lɑiš́t›. Rauh, Mundart (1921): §102, 2, S. 108; §115, 5, S. 124; §219, 10, S. 266.
Mhd. vier — Periode IV, um 1920: fiiǎ, [fiːɐ̯], ‹fīʀ›. Rauh, Mundart (1921): §132, 1, S. 137; §144, I.2, S. 151.
— Periode IV, um 1920: fiirä, [fiːʀæ̆], ‹fīʀɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §143, Anm. 2, S. 149.
Mhd. vierte — Periode IV, um 1920: fȁǎtt, [fæɐ̯t], ‹fæʀt›. Rauh, Mundart (1921): §132, 2.a, S. 138.
— Periode IV, um 1920: fȁǎddä, [fæɐ̯d̥æ̆], ‹fæʀdɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §184, Anm. 3, S. 212.
Mhd. viert — Periode IV, um 1920: fȁǎtt, [fæɐ̯t], ‹fæʀt›. Rauh, Mundart (1921): §214, 1.b, S. 249.
Mhd. vierzec — Periode IV, um 1920: fȁǎttsisch, [fæɐ̯tsiʃ], ‹fæʀtśiš́›. Rauh, Mundart (1921): §214, 1.b, S. 249.
Mhd. vierteil — Periode IV, um 1920: fȁǎddl, [fæɐ̯d̥l̩], ‹fæʀdl̥›. Rauh, Mundart (1921): §123, 4.b, S. 131; §132, 2.a, S. 138; §218, 2, S. 262.
— Periode IV, um 1920: fȁǎttsää, [fæɐ̯tsεː], ‹fæʀtśɛ̄›. Rauh, Mundart (1921): §132, 2.a, S. 138.
Hier in der Bedeutung von Bad Vilbel. — Periode IV, um 1920: fillwl, [filvl̩], ‹filwl̥›. Rauh, Mundart (1921): §76, S. 83.
Mhd. visitieren. Hier in der Bedeutung von durchsuchen. — Periode IV, um 1920: fissědiiǎn, [fisəd̥iːɐ̯n], ‹fiśədīʀn›. Rauh, Mundart (1921): §220, 1.b, S. 269.
Mhd. vogel — Periode IV, um 1920: foochl, [foːɣ̥l̩], ‹fōxl̥›. Rauh, Mundart (1921): §66, 1, S. 74; §141, 2, S. 147; §153, 1, S. 166; §190, 1.a, S. 218; §204, 1.b, S. 237.
Plural. Mhd. vügel — Periode IV, um 1920: fẹẹschl, [feːʒ̥l̩], ‹fēšl̥›. Rauh, Mundart (1921): §216, 11, S. 255.
☉ Preungesheim, Berkersheim, Seckbach — Periode IV, um 1920: fiil, [fiːl], ‹fīl›. Rauh, Mundart (1921): §7, S. 12.
Diminutiv Plural — Periode III, ca. 1875–1900: Wenkerbogen: Satz 36 Vegelcher.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): Op, I.16.12 Veechelcher.
☉ Sachsenhausen — Periode III, ca. 1875–1900: Wenkerbogen: Satz 36 Vegelcher.
☉ Bornheim — Periode III, ca. 1875–1900: Wenkerbogen: Satz 36 Vigelcher.
☉ Bockenheim — Periode III, ca. 1875–1900: Wenkerbogen: Satz 36 Vögelcher.
☉ Rödelheim — Periode III, ca. 1875–1900: Wenkerbogen: Satz 36 Vegelcher.
☉ Eckenheim — Periode III, ca. 1875–1900: Wenkerbogen: Satz 36 Vögelchr.
☉ Oberrad — Periode III, ca. 1875–1900: Wenkerbogen: Satz 36 Vegelcher.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, I.230 V
Mhd. vol — Periode IV, um 1920: foll, [fol], ‹fol›. Rauh, Mundart (1921): §153, 1, S. 166.
— Periode IV, um 1920: rokkfoll, [ʀokfol], ‹ʀokfol›. Rauh, Mundart (1921): §76, S. 82.
— Periode IV, um 1920: schẹbbm foll, [ʃeb̥m̩ fol], ‹š́ebm̥ fol›. Rauh, Mundart (1921): §150, 2.a, S. 156.
— Periode IV, um 1920: schẹppfoll, [ʃepfol], ‹š́epfol›. Rauh, Mundart (1921): §1620, 2.a, S. 180.
— Periode 0, um 1800: Textor (1794), aus: FWB, Bd. IV, S. 3440 Vom Fenster.
☉ Sachsenhausen — Periode II, ca. 1850–1875: U für O Pfeiffer (1857), aus: FWB, Bd. IV, S. 3440 vum Leib mer bleiwe.
Mhd. vone — Periode IV, um 1920: fonn, [fon], ‹fon›. Rauh, Mundart (1921): §150, 4.a, S. 159; §152, 1.b, S. 163.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, I.494 von vor drei Woche her.
☉ Sachsenhausen — Periode 0, um 1800: U für O Breimund (1821), aus: FWB, Bd. IV, S. 3440 vun.
☉ Götzenhain — Periode V, ca. 1925–1945: funn, [fun], ‹fun›. Born (1936), S. 77 (gewöhnlich).
☉ südlich von Frankfurt — Periode V, ca. 1925–1945: foon, [foːn], ‹fōn›. Born (1936), S. 77.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: von meinen Kollegen. Hier liegt in meinen die die dem Hochdeutschen gleiche Aussprachenvariante mit Diphthong -EI- vor, im Unterschied zu der ebenfalls üblichen Variante mit dehnungsmonophthongiertem und ggf. nasalierten -AA-. Das postvokalischen -G- in Kollegen wird zu -SCH- geschwächt. Sowohl in meinen als auch Kollegen fällt auslautende -N ab.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: von der Kanzel und von meinen Kollegen und von dem groszen. von entspricht der hochdeutschen Aussprache.
— Periode IV, um 1920: fonnm, [fonm̩], ‹fonm̥›. Rauh, Mundart (1921): §152, 1.b, S. 163.
— Periode IV, um 1920: fommä, [fomæ̆], ‹fomɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §150, 4.a, S. 159.
betont — Periode IV, um 1920: fơơǎ, [fo̞ːɐ̯], ‹fǭʀ›. Rauh, Mundart (1921): §213, S. 246.
unbetont — Periode IV, um 1920: fǫ, [fɔ], ‹fɔ›. Rauh, Mundart (1921): §213, S. 246.
— Periode IV, um 1920: fơơǎn tsě rikk, [fo̞ːɐ̯n̩ tsə ʀik], ‹fǭʀn̥ tśə ʀik›. Rauh, Mundart (1921): §219, 2, S. 265.
— Periode IV, um 1920: fäbai, [fæ̆b̥ai], ‹fɑ̈bɑi›; auch fěbai, [fəb̥ai], ‹fəbɑi›. Rauh, Mundart (1921): §146, 1, S. 152; §219, 3, S. 265.
Mhd. vordern — Periode IV, um 1920: foddän, [fod̥æ̆n], ‹fodɑ̈n›; auch fǫǎddän, [fɔɐ̯d̥æ̆n], ‹fɔʀdɑ̈n›. Rauh, Mundart (1921): §145, S. 152.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: vorhergehende und der vohergehende. Man beachte die deutliche Öffnung des -ER in her zu einem -Ä.
— Periode IV, um 1920: fǫhinnt, [fɔhint], ‹fɔhint›; auch fǫhiint, [fɔhiːnt], ‹fɔhīnt›. Rauh, Mundart (1921): §146, 1, S. 152; §151, Anm. 6, S. 162; §184, S. 211; §249, 1.a, S. 304.
Mhd. vornen — Periode IV, um 1920: vǫǎnně, [v̥ɔɐ̯nə], ‹vɔʀnə›. Rauh, Mundart (1921): §150, 1.a, S. 156.
Mhd. vorteil — Periode IV, um 1920: fǫǎdaal, [fɔɐ̯d̥aːl], ‹fɔʀdɑ̄l›. Rauh, Mundart (1921): §123, 1, S. 130; §218, S. 262.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpZ, I.56.8 Vord
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpZ, I.2.13 H
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: vorüber. Man beachte die Entrundung als auch die gleichzeitige Verkürzung des langen Ü- zu einem kurzen I- in über, die Schwächung des postvokalischen Verschluss -B- zu einem -W- als auch die Öffnung des auslautenden -ER zu einem -Ä.
— Periode IV, um 1920: fǫǎwätts, [fɔɐ̯væ̆ts], ‹fɔʀwɑ̈tś›. Rauh, Mundart (1921): §168, 2, S. 188.
W
Mhd. wâge — Periode IV, um 1920: wååch, [vɑːx], ‹wāx́›. Rauh, Mundart (1921): §109, 1, S. 117; §190, 1.b.B, S. 219.
— Periode III, ca. 1875–1900: wǫǫch, [vɔːx], ‹wɔ̄x́›. Rauh, Mundart (1921): §110, S. 119.
Mhd. wabe — Periode IV, um 1920: wååp, [vɑːp], ‹wāp›. Rauh, Mundart (1921): §155, 1.c.B, S. 171; §203, 2, S. 235.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, II.107 w
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, II.107 gew
Mhd. wëcholter — Periode IV, um 1920: wǎchollä, [vă̞xolæ̆], ‹wɑ̆x́olɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §182, Anm. 1, S. 209.
Mhd. wachallen — Periode IV, um 1920: wåchollä, [vɑxolæ̆], ‹wax́olɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §79, S. 86.
Mhd. wahs — Periode IV, um 1920: wåkks, [vɑks], ‹wakś›. Rauh, Mundart (1921): §90, 1, Anm. 1, S. 97; 2.b, S. 98; §167, 1, S. 187; §186, 4, S. 213; §209, S. 241.
— Periode V, ca. 1925–1945: wakks, [vaks], ‹wɑkś›. Rauh, Mundart (1921): §93, S. 99.
— Periode III, ca. 1875–1900: wǫkks, [vɔks], ‹wɔkś›. Rauh, Mundart (1921): §93, S. 100.
☉ Sachsenhausen — Periode IV, um 1920: wǫkks, [vɔks], ‹wɔkś›. Rauh, Mundart (1921): §94, S. 100.
Mhd. wahsen — Periode IV, um 1920: wåkksě, [vɑksə], ‹wakśə›. Rauh, Mundart (1921): §90, 2.b, S. 98; §166, 2.a, S. 184; §186, 4, S. 213.
— Periode V, ca. 1925–1945: wakksě, [vaksə], ‹wɑkśə›. Rauh, Mundart (1921): §93, S. 99.
— Periode III, ca. 1875–1900: wǫkksě, [vɔksə], ‹wɔkśə›. Rauh, Mundart (1921): §93, S. 100.
☉ Sachsenhausen — Periode IV, um 1920: wǫkksě, [vɔksə], ‹wɔkśə›. Rauh, Mundart (1921): §94, S. 100.
☉ Preungesheim, Berkersheim, Seckbach — Periode IV, um 1920: wơkksě, [vo̞ksə], ‹wǫkśə›. Rauh, Mundart (1921): §7, S. 12.
3. Pers. Sing. — Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpZ, II.6.13 w
Mhd. wahte — Periode IV, um 1920: wåchtt, [vɑxt], ‹wax́t›. Rauh, Mundart (1921): §90, 2.b, S. 98.
— Periode V, ca. 1925–1945: wachtt, [vaxt], ‹wɑx́t›. Rauh, Mundart (1921): §93, S. 99.
— Periode III, ca. 1875–1900: wǫchtt, [vɔxt], ‹wɔx́t›. Rauh, Mundart (1921): §93, S. 100.
☉ Sachsenhausen — Periode IV, um 1920: wǫchtt, [vɔxt], ‹wɔx́t›. Rauh, Mundart (1921): §94, S. 100.
Mhd. wackeln — Periode IV, um 1920: waggělě, [vag̥ələ], ‹wɑgələ›. Rauh, Mundart (1921): §191, 1, S. 222.
Mhd. wade — Periode IV, um 1920: wååt, [vɑːt], ‹wāt›. Rauh, Mundart (1921): §203, 2, S. 235.
Mhd. wëgen — Periode IV, um 1920: wääschě, [vεːʒ̥ə], ‹wɛ̄šə›. Rauh, Mundart (1921): §203, 1, S. 235.
Mhd. wëlken. Hier in der Bedeutung von Teig glätten. — Periode IV, um 1920: wällgě, [vεlg̥ə], ‹wϵlgə›. Rauh, Mundart (1921): §68, 1, S. 76; §247, 4, S. 303.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): II.84 W
Mhd. welzen — Periode IV, um 1920: wẹllsě, [velz̥ə], ‹welsə›. Rauh, Mundart (1921): §181, I.3.a, S. 205.
— Periode IV, um 1920: wẹllsn, [velz̥n̩], ‹welsn̥›. Rauh, Mundart (1921): §181, I.3.a, S. 205.
Mhd. wære — Periode IV, um 1920: wȁȁǎ, [væːɐ̯], ‹wǣʀ›. Rauh, Mundart (1921): §113, 2, S. 121.
☉ Preungesheim, Berkersheim, Seckbach — Periode IV, um 1920: wiiǎ, [viːɐ̯], ‹wīʀ›. Rauh, Mundart (1921): §7, S. 12.
— Periode IV, um 1920: wȁǎdä, [væɐ̯d̥æ̆], ‹wæʀdɑ̈›; auch wȁȁǎdä, [væːɐ̯d̥æ̆], ‹wǣʀdɑ̈›; oder wȁȁdä, [væːd̥æ̆], ‹wǣdɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §98, 3, S. 105.
Mhd. wesch — Periode IV, um 1920: wäsch, [vεʃ], ‹wϵš́›. Rauh, Mundart (1921): §170, 1.b, S. 188.
— Periode IV, um 1920: wäscht, [vεʃt], ‹wϵš́t›; auch wäschst, [vεʃst], ‹wϵš́śt›. Rauh, Mundart (1921): §166, 4.c, S. 186.
— Periode IV, um 1920: wäscht, [vεʃt], ‹wϵš́t›. Rauh, Mundart (1921): §69, S. 78.
Mhd. wagen — Periode IV, um 1920: wååchě, [vɑːɣ̥ə], ‹wāxə›. Rauh, Mundart (1921): §203, 1, S. 235.
Mhd. wagen — Periode IV, um 1920: wååchě, [vɑːɣ̥ə], ‹wāxə›. Rauh, Mundart (1921): §90, 3, S. 98.
— Periode III, ca. 1875–1900: wǫǫchě, [vɔːɣ̥ə], ‹wɔ̄xə›. Rauh, Mundart (1921): §93, S. 100.
☉ Sachsenhausen — Periode IV, um 1920: wǫǫchě, [vɔːɣ̥ə], ‹wɔ̄xə›. Rauh, Mundart (1921): §94, S. 100.
Diminutiv — Periode IV, um 1920: wäschllschě, [vεʃl̩ʒ̥ə], ‹wϵš́l̥šə›. Rauh, Mundart (1921): §98, 1, S. 104.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: und die Landtagswahlen in Lippe. Man beachte den Abfall des auslautenden -D in und, die Schwächung des postvokalischen -G in Tag zu -CH, die deutliche Verdunklung des langen -A- sowie den Schwund des auslautenden -N in Wahlen. Das -A- in Land entspricht dem Hochdeutschen.
Mhd. wâr — Periode IV, um 1920: wåå, [vɑː], ‹wā›. Rauh, Mundart (1921): §109, 1, S. 117; §144, II.1, S. 151.
— Periode III, ca. 1875–1900: wǫǫǎ, [vɔːɐ̯], ‹wɔ̄ʀ›. Rauh, Mundart (1921): §110, S. 119.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, II.48 wåhr, mit dem Lautwert [ɔː] nach Oppel, wo markiert.
Mhd. walt — Periode IV, um 1920: wallt, [valt], ‹wɑlt›. Rauh, Mundart (1921): §77, S. 84; §90, 1, S. 97; §140, 2, S. 146; §209, S. 241.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, I.19.2 w
Mhd. wäldechen — Periode IV, um 1920: wällschě, [vεlʒ̥ə], ‹wϵlšə›. Rauh, Mundart (1921): §76, S. 84; §77; §174, 4.b, S. 193; §179, S. 203.
Mhd. welgen. Hier in der Bedeutung von Den Teig glätten. — Periode IV, um 1920: wẹlljän, [veljæ̆n], ‹weljɑ̈n›. Rauh, Mundart (1921): §190, 1.c, S. 219.
Mhd. walze — Periode IV, um 1920: wallds, [vald̥s], ‹wɑldś›. Rauh, Mundart (1921): §90, 1, S. 97; §181, I.2, S. 205.
Mhd. walzen — Periode IV, um 1920: wallsě, [valz̥ə], ‹wɑlsə›. Rauh, Mundart (1921): §181, I.3.a, S. 205.
Mhd. wambes — Periode IV, um 1920: wåmms, [vɑms], ‹wamś›. Rauh, Mundart (1921): §155, 2, S. 171.
Mhd. want — Periode IV, um 1920: wånnt, [vɑnt], ‹want›. Rauh, Mundart (1921): §67, S. 76; §176, S. 196; §177, 4.a, S. 199.
— Periode IV, um 1920: wẹnnt, [vent], ‹went›. Rauh, Mundart (1921): §177, 4.a, S. 200.
Mhd. wandel — Periode IV, um 1920: wånnl, [vɑnl̩], ‹wanl̥›. Rauh, Mundart (1921): §177, 4.a, S. 199.
Mhd. wanne — Periode IV, um 1920: wånn, [vɑn], ‹wan›. Rauh, Mundart (1921): §150, 4.a, S. 159; §168, 1, S. 187.
— Periode IV, um 1920: wånn khimmd ä dn, [vɑn khimd̥ æ̆ d̥n̩], ‹wan khimd ɑ̈ dn̥›; auch wånn khimmd ä n, [vɑn khimd̥ æ̆ n], ‹wan khimd ɑ̈ n›. Rauh, Mundart (1921): §219, 12, S. 266.
— Periode IV, um 1920: wåmmä, [vɑmæ̆], ‹wamɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §150, 4.a, S. 159.
Mhd. ware — Periode IV, um 1920: wåå, [vɑː], ‹wā›. Rauh, Mundart (1921): §203, 2, S. 235.
Mhd. warm — Periode IV, um 1920: wååm, [vɑːm], ‹wām›. Rauh, Mundart (1921): §90, 3, S. 98; §211, 2.a, S. 244.
— Periode III, ca. 1875–1900: wǫǫǎm, [vɔːɐ̯m], ‹wɔ̄ʀm›. Rauh, Mundart (1921): §93, S. 100.
☉ Sachsenhausen — Periode IV, um 1920: wǫǫm, [vɔːm], ‹wɔ̄m›; auch wǫǫǎm, [vɔːɐ̯m], ‹wɔ̄ʀm›. Rauh, Mundart (1921): §94, S. 100.
Mhd. werme — Periode IV, um 1920: wȁȁǎm, [væːɐ̯m], ‹wǣʀm›; auch wȁȁm, [væːm], ‹wǣm›. Rauh, Mundart (1921): §211, 2.a.Anm, S. 245.
Mhd. wermen — Periode IV, um 1920: wȁȁǎmě, [væːɐ̯mə], ‹wǣʀmə›; auch wȁȁmě, [væːmə], ‹wǣmə›. Rauh, Mundart (1921): §97, 2, S. 104.
Mhd. warte — Periode IV, um 1920: wååt, [vɑːt], ‹wāt›; auch wått, [vɑt], ‹wat›; oder watt, [vat], ‹wɑt›. Rauh, Mundart (1921): §144, II.1, S. 151; §211, 2.a, S. 244; §247, 3, S. 303.
— Periode V, ca. 1925–1945: wåtr, [vɑt], ‹wat›; auch watt, [vat], ‹wɑt›. Rauh, Mundart (1921): §90, 3, Anm. 5, S. 99; §211, 2.a.Anm, S. 245.
— Periode IV, um 1920: wȁȁǎdä, [væːɐ̯d̥æ̆], ‹wǣʀdɑ̈›; auch wȁȁdä, [væːd̥æ̆], ‹wǣdɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §211, 2.a.Anm, S. 245.
— Periode V, ca. 1925–1945: wȁǎddä, [væɐ̯d̥æ̆], ‹wæʀdɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §211, 2.a.Anm, S. 245.
Mhd. warten — Periode IV, um 1920: wåådě, [vɑːd̥ə], ‹wādə›. Rauh, Mundart (1921): §90, 3, S. 98; §177, 1.a, S. 197; ; §211, 2.a, S. 244.
— Periode V, ca. 1925–1945: wåddě, [vɑd̥ə], ‹wadə›; auch waddě, [vad̥ə], ‹wɑdə›. Rauh, Mundart (1921): §90, 3, Anm. 5, S. 99; §211, 2.a.Anm, S. 245.
— Periode III, ca. 1875–1900: wǫǫǎdě, [vɔːɐ̯d̥ə], ‹wɔ̄ʀdə›. Rauh, Mundart (1921): §93, S. 100.
— Periode II, ca. 1850–1875: F. Stoltze (ca. 1850–1891): WiFM, aus: Mehr Blatz, S. 248 wo merr muss waarte.
☉ Sachsenhausen — Periode IV, um 1920: wǫǫdě, [vɔːd̥ə], ‹wɔ̄də›; auch wǫǫǎdě, [vɔːɐ̯d̥ə], ‹wɔ̄ʀdə›. Rauh, Mundart (1921): §94, S. 100.
☉ Niederrad — Periode IV, um 1920: wơơǎdě, [vo̞ːɐ̯d̥ə], ‹wǭʀdə›. Rauh, Mundart (1921): §10, S. 16.
— Periode II, ca. 1850–1875: F. Stoltze (ca. 1850–1891): WiFM, aus: Mehr Blatz, S. 249 Net länger waart ich als acht Däg / Er sprach’s un gung seiner Weg.
— Periode V, ca. 1925–1945: wattst, [vatst], ‹wɑtśt›. Rauh, Mundart (1921): §177, 2, S. 198.
— Periode III, ca. 1875–1900: wååtst, [vɑːtst], ‹wātśt›. Rauh, Mundart (1921): §177, 2, S. 198.
Mhd. wartet — Periode V, ca. 1925–1945: watt, [vat], ‹wɑt›. Rauh, Mundart (1921): §177, 3, S. 199.
— Periode III, ca. 1875–1900: wååt, [vɑːt], ‹wāt›. Rauh, Mundart (1921): §177, 3, S. 199.
Ahd. hwa𝔷. Mhd. wa𝔷 — Periode IV, um 1920: wåssch, [vɑs], ‹waś›. Rauh, Mundart (1921): §91, S. 99; §135, 1.a, S. 139; §212, S. 246.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, II.22 wås es wår, mit den Lautwerten [ɔ ɔ] nach Oppel, wo markiert.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: was das heißt. Man beachte die Verwendung eines langen -EE- in heißt für -EI-.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: was die nächsten tage. Bis auf den Abfall von -N in nächsten enspricht die Aussprache dieses Worts dem Hochdeutschen. Das -A- in Tage und was erscheint verdunkelt und der postvokalische Verschluss -G- wird zu -CH- geschwächt.
— Periode IV, um 1920: wåssn, [vɑz̥n̩], ‹wasn̥›. Rauh, Mundart (1921): §181, II.1, S. 205.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: was es. Man beachte die verdunkelte Aussprache des -A- in was so das Verschmelzen vom was mit dem nachfolgenden es.
— Periode IV, um 1920: wåssdä, [vɑsd̥æ̆], ‹waśdɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §184, Anm. 2, S. 211.
— Periode IV, um 1920: wäschě, [vεʒ̥ə], ‹wϵšə›. Rauh, Mundart (1921): §99, S. 105; §170, 2, S. 188; §202, S. 235.
— Periode IV, um 1920: wäsch, [vεʃ], ‹wϵš́›. Rauh, Mundart (1921): §99, S. 105.
— Periode IV, um 1920: wäschn, [vεʒ̥n̩], ‹wϵšn̥›. Rauh, Mundart (1921): §170, 2, S. 188.
— Periode IV, um 1920: wäschissl, [vεʃiz̥l̩], ‹wϵš́isl̥›. Rauh, Mundart (1921): §74, S. 80; §76, S. 82; §170, Anm. 2, S. 188.
— Periode IV, um 1920: wäschdisch, [vεʃd̥iʃ], ‹wϵš́diš́›. Rauh, Mundart (1921): §170, 1.c, S. 188.
Mhd. wase. Hier in der Bedeutung von Rasen. — Periode IV, um 1920: wåssm, [vɑsm], ‹waśm›. Rauh, Mundart (1921): §90, 2.d, S. 98; §134, S. 138; §166, 1, S. 184; §204, 3, S. 237; §217, 18, S. 260.
— Periode V, ca. 1925–1945: wassm, [vasm], ‹wɑśm›. Rauh, Mundart (1921): §93, S. 99.
— Periode III, ca. 1875–1900: wǫssm, [vɔsm], ‹wɔśm›. Rauh, Mundart (1921): §93, S. 100.
☉ Sachsenhausen — Periode IV, um 1920: wǫssm, [vɔsm], ‹wɔśm›. Rauh, Mundart (1921): §94, S. 100.
Mhd. wa𝔷𝔷er — Periode IV, um 1920: wassä, [vaz̥æ̆], ‹wɑsɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §90, 1, S. 97; §181, II.1, S. 205; §202, S. 234.
Diminutiv — Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, II.35 W
Diminutiv Plural — Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, II.35 viele Wässercher.
Mhd. wëben — Periode IV, um 1920: wääwě, [vεːvə], ‹wɛ̄wə›. Rauh, Mundart (1921): §203, 1, S. 235.
Mhd. wëhsel — Periode IV, um 1920: wäkksl, [vεksl̩], ‹wϵkśl̥›. Rauh, Mundart (1921): §217, 12, S. 259.
Mhd. wecke-n — Periode IV, um 1920: wẹggě, [veg̥ə], ‹wegə›. Rauh, Mundart (1921): §195, 2.a.A, S. 228.
Mhd. wecke — Periode IV, um 1920: wẹkk, [vek], ‹wek›. Rauh, Mundart (1921): §191, 2.b, S. 222.
— Periode IV, um 1920: wẹggn, [veg̥n̩], ‹wegn̥›. Rauh, Mundart (1921): §195, 2.a.A, S. 228.
Mhd. wëc — Periode IV, um 1920: wääsch, [vεːʃ], ‹wɛ̄š́›. Rauh, Mundart (1921): §18, S. 28; §20, S. 32; §100, 1, S. 106; §192, S. 223; §210, a, S. 242; Anm..
— Periode V, ca. 1925–1945: wẹẹsch, [veːʃ], ‹wēš́›. Rauh, Mundart (1921): §20, S. 32; §210, Anm., S. 242.
— Periode II, ca. 1850–1875: F. Stoltze (ca. 1850–1891): WiFM, aus: Der klaa Maa, S. 23 Un wo aanst Schiff an Schiff geleege / … / … fahrn jetzt der Eisenbah ihr Wäge; aus: Mehr Blatz, S. 249 Net länger waart ich als acht Däg / Er sprach’s un gung seiner Weg.
☉ Oberrad — Periode IV, um 1920: wȁȁk, [væːk], ‹wǣk›. Rauh, Mundart (1921): §8, S. 15.
☉ Preungesheim, Berkersheim, Seckbach — Periode IV, um 1920: wȁȁk, [væːk], ‹wǣk›. Rauh, Mundart (1921): §7, S. 12.
☉ südlich von Frankfurt — Periode V, ca. 1925–1945: vẹẹg, [v̥eːg̥], ‹vēg›. Born (1936), S. 108 (überall).
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: dass sie auf dem Holzweg wären. Holz erscheint dem Hochdeutschen gleich; Weg hat dem Hochdeutschen gleich ein langes -E- obwohl hier im klassischen Frankfurterischen eher ein -Ä- zu erwarten wäre. Das auslautende Verschluss -G in Weg wird zu einem -SCH geschwächt. Auf erscheint mit kurzem U- und verschmolzen mit nachfolgendem dem.
— Periode IV, um 1920: wäkkriggě, [vεkʀig̥ə], ‹wϵkʀigə›. Rauh, Mundart (1921): §76, S. 82.
— Periode IV, um 1920: wääschě, [vεːʒ̥ə], ‹wɛ̄šə›. Rauh, Mundart (1921): §152, Anm. 3, S. 164.
— Periode IV, um 1920: wääschěrisch, [vεːʒ̥əʀiʃ], ‹wɛ̄šəʀiš́›. Rauh, Mundart (1921): §217, 8, S. 258.
— Periode IV, um 1920: wäggeeñ, [vεg̥ẽː], ‹wϵgẽ̄›. Rauh, Mundart (1921): §210, Anm., S. 242.
Hier in der Bedeutung von wegschlagen. — Periode IV, um 1920: wäkkhaachě, [vεkhaːɣ̥ə], ‹wϵkhɑ̄xə›. Rauh, Mundart (1921): §73, S. 80; §186, 5, S. 215.
— Periode IV, um 1920: wẹkhommě, [vekhomə], ‹wekhomə›. Rauh, Mundart (1921): §72, S. 80.
— Periode IV, um 1920: wẹkkrattsě, [vekʀatsə], ‹wekʀɑtśə›. Rauh, Mundart (1921): §72, S. 80.
— Periode IV, um 1920: wäkklaavě, [vεklaːv̥ə], ‹wϵklɑ̄və›. Rauh, Mundart (1921): §70, S. 78; §76, S. 82.
Mhd. wê ☉ Preungesheim, Berkersheim, Seckbach — Periode IV, um 1920: wii, [viː], ‹wī›. Rauh, Mundart (1921): §7, S. 11.
Mhd. wê — Periode IV, um 1920: wẹẹ, [veː], ‹wē›. Rauh, Mundart (1921): §125, 1, S. 131.
Mhd. wæjen — Periode IV, um 1920: wääịjě, [vεːi̯ə], ‹wɛ̄i̯ə›. Rauh, Mundart (1921): §113, 1, S. 120; §138, S. 144.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, II.1 Die alte Weiwer.
Mhd. weich — Periode IV, um 1920: waasch, [vaːʃ], ‹wɑ̄š́›. Rauh, Mundart (1921): §122, 1, S. 128; §134, S. 138; §197, 2, S. 231.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, II.14 w
— Periode IV, um 1920: waaschååfswoll, [vaːʃɑːfsvol], ‹wɑ̄š́āfśwol›. Rauh, Mundart (1921): §198, Anm., S. 232.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpZ, II.17.7 breiw
Mhd. weichen — Periode IV, um 1920: waaschě, [vaːʒ̥ə], ‹wɑ̄šə›. Rauh, Mundart (1921): §197, 1.a, S. 231.
Grasfläche — Periode II, ca. 1850–1875: Wohl waid, [vaid̥], ‹wɑid›. Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpW, I.54.14, aus: FWB, Bd. VI, S. 3516 då wårn als die Kie uff der Waad, unner dene Bapplweide, mit den Lautwerten [ɔ ɔ] nach Oppel, wo markiert; OpF, II.45 die W
Baum — Periode II, ca. 1850–1875: Wohl wạạd, [va̟ːd̥], ‹wᾱd›. Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpW, I.54.14, aus: FWB, Bd. VI, S. 3516 då wårn als die Kie uff der Waad, unner dene Bapplweide, mit den Lautwerten [ɔ ɔ] nach Oppel, wo markiert.
Mhd. wîwer — Periode IV, um 1920: waịjä, [vai̯æ̆], ‹wɑi̯ɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §115, 2, S. 122.
— Periode IV, um 1920: wail, [vail], ‹wɑil›. Rauh, Mundart (1921): §168, 1, S. 187.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: weil. Die Aussprache entspricht dem Hochdeutschen.
— Periode IV, um 1920: wailds dě waast, [vaild̥s d̥ə vaːst], ‹wɑildś də wɑ̄śt›. Rauh, Mundart (1921): §168, 1, S. 188.
— Periode IV, um 1920: waildä, [vaild̥æ̆], ‹wɑildɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §184, Anm. 2, S. 211.
Mhd. würgen. Hier in der Bedeutung von Den Teig mit dem Weilholz glätten. — Periode IV, um 1920: wȁȁilě, [væːilə], ‹wǣilə›. Rauh, Mundart (1921): §144, II.2, S. 152.
Mhd. würgen. Hier in der Bedeutung von Holz zum Glätten des Teigs. — Periode IV, um 1920: wȁȁilhollds, [væːilhold̥s], ‹wǣilholdś›. Rauh, Mundart (1921): §108, 3, S. 117; §211, 1, S. 243.
Mhd. wîn — Periode IV, um 1920: wåiñ, [vɑ̃ɪ], ‹wãi›. Rauh, Mundart (1921): §134, S. 138; §151, 2, S. 161; §234, 3, S. 288.
— Periode V, ca. 1925–1945: wåi, [vɑi], ‹wai›; auch woi, [voi], ‹woi›. Rauh, Mundart (1921): §235, S. 289.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, II.1 klå̄re Wai(n), mit dem Lautwert [ɔː] nach Oppel, wo markiert.
☉ Sachsenhausen — Periode IV, um 1920: woiñ, [või], ‹wõi›. Rauh, Mundart (1921): §234, 3, S. 288.
☉ Sachsenhausen — Periode IV, um 1920: äbblwoiñ, [εb̥l̩või], ‹ϵbl̥wõi›. Rauh, Mundart (1921): §115, Anm. 4, S. 123.
— Periode IV, um 1920: wåiñäbbl, [vɑ̃ɪεb̥l̩], ‹wãiϵbl̥›. Rauh, Mundart (1921): §151, Anm. 2, S. 162.
Mhd. weinen — Periode IV, um 1920: wåině, [vɑinə], ‹wainə›. Rauh, Mundart (1921): §122, 2, S. 128.
Mhd. wî𝔷 — Periode IV, um 1920: wais, [vais], ‹wɑiś›. Rauh, Mundart (1921): §181, II.2, S. 207.
— Periode IV, um 1920: waisě, [vaiz̥ə], ‹wɑisə›. Rauh, Mundart (1921): §122, 2, S. 128.
Part. Prät. Mhd. gewisen — Periode IV, um 1920: gěwissě, [g̥əviz̥ə], ‹gəwisə›. Rauh, Mundart (1921): §205, S. 239.
Mhd. wei𝔷 — Periode IV, um 1920: wais, [vais], ‹wɑiś›. Rauh, Mundart (1921): §122, 2, S. 128; §181, II.2, S. 207.
Betonung auf dem letzten Glied. Hier in der Bedeutung von Farben des deutschen Kaiserreichs. — Periode IV, um 1920: schwåttswaisroot, [ʃvɑtsvaisʀoːt], ‹š́watśwɑiśʀōt›; auch schwåttswasroot, [ʃvɑtsvasʀoːt], ‹š́watśwɑśʀōt›. Rauh, Mundart (1921): §82, S. 89.
Mhd. wît — Periode IV, um 1920: wait, [vait], ‹wɑit›. Rauh, Mundart (1921): §67, S. 76.
— Periode IV, um 1920: wẹlschä, [velʒ̥æ̆], ‹welšɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §197, 1.a, S. 231.
Mhd. welgen. Hier in der Bedeutung von Den Teig mit einem Holz glätten. — Periode IV, um 1920: wẹlljän, [veljæ̆n], ‹weljɑ̈n›. Rauh, Mundart (1921): §97, 1, S. 103.
Mhd. wëlken — Periode IV, um 1920: wällgě, [vεlg̥ə], ‹wϵlgə›. Rauh, Mundart (1921): §195, 2.a.B, S. 228.
Mhd. wëlt — Periode IV, um 1920: wällt, [vεlt], ‹wϵlt›. Rauh, Mundart (1921): §176, S. 196.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: wenn sie die ganze Weltgeschichte. In ganze sowie Weltgeschichte fällt das auslautende -E ab.
Mhd. wëme — Periode IV, um 1920: wẹẹm, [veːm], ‹wēm›. Rauh, Mundart (1921): §203, 2, S. 235.
Mhd. wenden — Periode IV, um 1920: wẹnně, [venə], ‹wenə›. Rauh, Mundart (1921): §177, 4.a, S. 199.
Mhd. wênic — Periode IV, um 1920: wẹẹnisch, [veːniʃ], ‹wēniš́›. Rauh, Mundart (1921): §125, 1, S. 131; §192, S. 223.
Mhd. wenne — Periode IV, um 1920: wẹnn, [ven], ‹wen›. Rauh, Mundart (1921): §150, 1.b, S. 156; 4.a, S. 159; §168, 1, S. 187.
— Periode IV, um 1920: wẹnndsdě, [vend̥sd̥ə], ‹wendśdə›. Rauh, Mundart (1921): §219, 1.d, S. 263.
— Periode IV, um 1920: wẹnnä, [venæ̆], ‹wenɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §219, 1.b, S. 263.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: als wenn sie. als erscheint dem Hochdeutschen gleich.
— Periode IV, um 1920: wẹnndä, [vend̥æ̆], ‹wendɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §184, Anm. 2, S. 211.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: wenn man so und wenn sie auch und als wenn sie und wenn die und wenn sie die ganze Weltgeschichte. Die Aussprache von wenn entspricht im ersten Beispiel dem Hochdeutschen mit einem E, in den anderen Fällen jedoch erscheint ein A.
— Periode IV, um 1920: wẹmmä, [vemæ̆], ‹wemɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §150, 4.a, S. 159.
— Periode IV, um 1920: wẹmmä, [vemæ̆], ‹wemɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §150, 4.a, S. 159.
Ahd. hwër. Mhd. wër — Periode IV, um 1920: wȁȁǎ, [væːɐ̯], ‹wǣʀ›. Rauh, Mundart (1921): §135, 1.a, S. 139; §144, I.2, S. 151; §168, 1, S. 187.
— Periode V, ca. 1925–1945: wȁȁ, [væː], ‹wǣ›. Rauh, Mundart (1921): §144, Anm. 5, S. 151.
betont — Periode IV, um 1920: wȁȁǎ, [væːɐ̯], ‹wǣʀ›. Rauh, Mundart (1921): §213, S. 246.
unbetont — Periode IV, um 1920: wä, [væ̆], ‹wɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §213, S. 246.
— Periode IV, um 1920: wȁȁǎs dě wååst, [væːɐ̯s d̥ə vɑːst], ‹wǣʀś də wāśt›. Rauh, Mundart (1921): §168, 1, S. 188.
Mhd. wërden — Periode IV, um 1920: wȁȁǎn, [væːɐ̯n], ‹wǣʀn›; auch wȁǎn, [væɐ̯n], ‹wæʀn›. Rauh, Mundart (1921): §174, Anm. 2, S. 194.
Mhd. wirde — Periode IV, um 1920: wȁǎ, [væɐ̯], ‹wæʀ›. Rauh, Mundart (1921): §174, Anm. 2, S. 194.
Mhd. wërdet — Periode IV, um 1920: wȁǎt, [væɐ̯t], ‹wæʀt›. Rauh, Mundart (1921): §174, Anm. 2, S. 194.
Mhd. wirdest — Periode IV, um 1920: wȁǎscht, [væɐ̯ʃt], ‹wæʀš́t›. Rauh, Mundart (1921): §174, Anm. 2, S. 194.
— Periode IV, um 1920: wȁǎschdě, [væɐ̯ʃd̥ə], ‹wæʀš́də›. Rauh, Mundart (1921): §166, 3.b, S. 186.
Mhd. wërfen — Periode IV, um 1920: wȁǎvvě, [væɐ̯v̥ə], ‹wæʀvə›. Rauh, Mundart (1921): §100, 2, S. 106; §164, 1, S. 182.
Mhd. geworfen — Periode IV, um 1920: gěwǫǎvvě, [g̥əvɔɐ̯v̥ə], ‹gəwɔʀvə›. Rauh, Mundart (1921): §103, 4, S. 111.
Mhd. wirft — Periode IV, um 1920: wȁǎfft, [væɐ̯ft], ‹wæʀft›. Rauh, Mundart (1921): §101, 2, S. 108.
— Periode IV, um 1920: wȁǎvvn, [væɐ̯v̥n], ‹wæʀvn›. Rauh, Mundart (1921): §164, 1, S. 182.
Mhd. wërak — Periode IV, um 1920: wȁǎsch, [væɐ̯ʃ], ‹wæʀš́›. Rauh, Mundart (1921): §207, S. 240.
— Periode IV, um 1920: wȁǎkkschdatt, [væɐ̯kʃd̥at], ‹wæʀkš́dɑt›. Rauh, Mundart (1921): §70, S. 78.
— Periode IV, um 1920: wȁǎggdååch, [væɐ̯g̥d̥ɑːx], ‹wæʀgdāx́›. Rauh, Mundart (1921): §195, Anm. 3, S. 230.
— Periode III, ca. 1875–1900: wȁȁǎdåch, [væːɐ̯d̥ɑx], ‹wǣʀdax́›; auch wȁȁdåch, [væːd̥ɑx], ‹wǣdax́›. Rauh, Mundart (1921): §195, Anm. 3, S. 229.
Mhd. wërt — Periode IV, um 1920: wȁȁǎt, [væːɐ̯t], ‹wǣʀt›; auch wȁȁt, [væːt], ‹wǣt›. Rauh, Mundart (1921): §41, Anm. 1, S. 57; §100, 2, S. 106; §144, I.1.a.ii, S. 150; §211, 2.a.Anm, S. 245.
Mhd. wette — Periode IV, um 1920: wẹtt, [vet], ‹wet›. Rauh, Mundart (1921): §176, S. 196.
Mhd. wetten — Periode IV, um 1920: wẹddě, [ved̥ə], ‹wedə›. Rauh, Mundart (1921): §177, 1.a, S. 197.
Mhd. wëter — Periode IV, um 1920: wäddä, [vεd̥æ̆], ‹wϵdɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §204, 2.a, S. 237.
Mhd. wederouwe — Periode IV, um 1920: wädděraa, [vεd̥əʀaː], ‹wϵdəʀɑ̄›. Rauh, Mundart (1921): §127, S. 133.
Mhd. wetzen — Periode IV, um 1920: wẹttsě, [vetsə], ‹wetśə›. Rauh, Mundart (1921): §181, I.1.a, S. 204.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpZ, I.27.8 W
Mhd. wihsen — Periode IV, um 1920: wikksě, [viksə], ‹wikśə›. Rauh, Mundart (1921): §97, Anm. 2, S. 104; §186, 4, S. 213.
— Periode IV, um 1920: wikkst, [vikst], ‹wikśt›. Rauh, Mundart (1921): §69, S. 78.
Mhd. wickeln — Periode IV, um 1920: wiggěllě, [vig̥ələ], ‹wigələ›. Rauh, Mundart (1921): §195, 2.a.A, S. 228; §216, 11, S. 255.
Mhd. wickeln — Periode IV, um 1920: wiggěllě, [vig̥ələ], ‹wigələ›. Rauh, Mundart (1921): §134, S. 138.
Zentralhessischer Vokalstand mit E für I. Mhd. wider. Hier in der Bedeutung von Gegen. — Periode IV, um 1920: widdä, [vid̥æ̆], ‹widɑ̈›; auch wẹddä, [ved̥æ̆], ‹wedɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §26, S. 37; §101, 3, S. 109; §134, S. 138; §174, 1, S. 192; §204, 2.a, S. 237.
Mhd. wie — Periode IV, um 1920: wii, [viː], ‹wī›. Rauh, Mundart (1921): §132, 1, S. 138; §168, S. 187.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: und wie. Man beachte den Verlust des auslautenden Verschluss -D in und sowie die Verschmelzung mit dem nachfolgenden wie.
— Periode IV, um 1920: wiis dě siist, [viːs d̥ə siːst], ‹wīś də śīśt›. Rauh, Mundart (1921): §168, 1, S. 188.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: wie fest wir die Sache. fest erscheint dem Hochde.
— Periode IV, um 1920: wiidä, [viːd̥æ̆], ‹wīdɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §184, Anm. 2, S. 211.
Mhd. wider — Periode IV, um 1920: widdä, [vid̥æ̆], ‹widɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §204, 2.a, S. 237.
☉ Preungesheim, Berkersheim, Seckbach — Periode IV, um 1920: wẹrrě, [verə], ‹werə›. Rauh, Mundart (1921): §7, S. 12.
— Periode IV, um 1920: wii, [viː], ‹wī›. Rauh, Mundart (1921): §190, 2.b, S. 221.
Mhd. wigen — Periode IV, um 1920: wiiịjě, [viːi̯ə], ‹wīi̯ə›. Rauh, Mundart (1921): §190, 2.b, S. 221.
— Periode IV, um 1920: wiischt, [viːʒ̥t], ‹wīšt›. Rauh, Mundart (1921): §190, 2.b, S. 221.
— Periode IV, um 1920: wiit, [viːt], ‹wīt›. Rauh, Mundart (1921): §190, 2.b, S. 221.
Mhd. wise — Periode IV, um 1920: wiss, [vis], ‹wiś›; auch wiis, [viːs], ‹wīś›. Rauh, Mundart (1921): §166, 2.b, S. 186.
— Im Mittelalter: E für I Wülcker, Stadtdialect (1877): aus: Baumbuch (1447), S. 14 by der wesen.
Plural. Mhd. wisen — Periode IV, um 1920: wissě, [viz̥ə], ‹wisə›. Rauh, Mundart (1921): §205, S. 239.
Mhd. wisel — Periode IV, um 1920: wissl, [viz̥l̩], ‹wisl̥›. Rauh, Mundart (1921): §134, S. 138; §166, 1, S. 184; §204, 1.a, S. 236.
— Periode IV, um 1920: wivvl, [viv̥l̩], ‹wivl̥›. Rauh, Mundart (1921): §132, 1, S. 138; §218, 2, S. 262.
— Periode IV, um 1920: willsau, [vilsau], ‹wilśɑu›. Rauh, Mundart (1921): §76, S. 84; §174, Anm. 2, S. 193; §179, S. 202.
Betonung auf erster Silbe. Aus französisch huilier. Hier in der Bedeutung von Gestell für Peffer, Salz, Essig und Öl. — Periode IV, um 1920: willjẹẹ, [viljeː], ‹wiljē›. Rauh, Mundart (1921): §37, b, S. 53; §80, S. 88; §136, S. 144; §139, S. 146; §220, 2.a, S. 269.
Mhd. wintbrâ — Periode IV, um 1920: wimmbä, [vimb̥æ̆], ‹wimbɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §150, 2.c, S. 156; §155, Anm. 4, S. 172; §218, 2, S. 262.
Mhd. Wint — Periode IV, um 1920: winnt, [vint], ‹wint›. Rauh, Mundart (1921): §176, S. 196.
Mhd. windel — Periode IV, um 1920: winnl, [vinl̩], ‹winl̥›. Rauh, Mundart (1921): §134, S. 138; §177, 4.a, S. 199.
Mhd. windelen — Periode IV, um 1920: winnělě, [vinələ], ‹winələ›. Rauh, Mundart (1921): §141, 1, S. 147.
Mhd. windelen — Periode IV, um 1920: winněllě, [vinələ], ‹winələ›. Rauh, Mundart (1921): §216, 11, S. 255.
Mhd. winden — Periode IV, um 1920: winně, [vinə], ‹winə›. Rauh, Mundart (1921): §177, 4.a, S. 199.
— Periode IV, um 1920: winndisch, [vind̥iʃ], ‹windiš́›. Rauh, Mundart (1921): §76, S. 83.
— Periode IV, um 1920: winnschiif, [vinʃiːf], ‹winš́īf›. Rauh, Mundart (1921): §179, S. 202.
Mhd. winkel — Periode IV, um 1920: winggl, [viŋg̥l̩], ‹wiŋgl̥›. Rauh, Mundart (1921): §195, 2.a.B, S. 228.
Mhd. winter — Periode IV, um 1920: winndä, [vind̥æ̆], ‹windɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §76, S. 83; §150, 1.c, S. 156; §182, I.1, S. 208.
☉ Preungesheim, Berkersheim, Seckbach — Periode IV, um 1920: wẹnndě, [vend̥ə], ‹wendə›. Rauh, Mundart (1921): §7, S. 12.
Mhd. wipfen — Periode IV, um 1920: wibbě, [vib̥ə], ‹wibə›. Rauh, Mundart (1921): §1620, 1.a, S. 178.
Mhd. wir — Periode IV, um 1920: miiǎ, [miːɐ̯], ‹mīʀ›. Rauh, Mundart (1921): §134, Anm. 1, S. 138.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: aber wir haben ja und damit wir und wollen wir doch einmal sehen und wie fest wir die Sache. Man beachte, dass W- in wir als M- gesprochen, dass -IR in wir einem -Ä enspricht und dass die postvokalischen Verschlüsse -B- in aber und haben zu -W- schwächen.
— Periode IV, um 1920: håmmä, [hɑmæ̆], ‹hamɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §147, Anmn. 2, S. 154; §155, Anm. 2, S. 169.
— Periode IV, um 1920: håmmäs, [hɑmæ̆s], ‹hamɑ̈ś›. Rauh, Mundart (1921): §181, Anm. 8, S. 208.
— Periode III, ca. 1875–1900: håmmäsch, [hɑmæ̆ʃ], ‹hamɑ̈š́›. Rauh, Mundart (1921): §181, II.3, S. 208.
— Periode IV, um 1920: hẹẹmmä, [heːmmæ̆], ‹hēmmɑ̈›; auch hẹẹwě mä, [heːvə mæ̆], ‹hēwə mɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §155, Anm. 2, S. 169.
— Periode IV, um 1920: khẹmmä, [khemæ̆], ‹khemɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §147, Anmn. 2, S. 154; §150, 4.a, S. 159; §152, 3.c, S. 166.
— Periode IV, um 1920: khommä, [khomːæ̆], ‹khom̄ɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §38, S. 54; §76, S. 82.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: müssen wir uns einig sein. Das -EI- in einig wird dehnungsmonophthongiert zu einem tendenziell nasalierten -AA-; das -Ü- in müssen wird entrundet zu -I- und die auslautenden -N in müssen als auch sein fallen ab, wobei, im Fall von -EI- Nasalierung eintritt.
— Periode IV, um 1920: nẹmmmä, [nemmæ̆], ‹nemmɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §147, Anmn. 2, S. 154.
— Periode IV, um 1920: simmä, [simæ̆], ‹śimɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §147, Anmn. 2, S. 154; §150, 4.c, S. 160.
— Periode IV, um 1920: schdȁȁǎmmä, [ʃd̥æːɐ̯mmæ̆], ‹š́dǣʀmmɑ̈›; auch schdȁȁmmä, [ʃd̥æːmmæ̆], ‹š́dǣmmɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §147, Anmn. 2, S. 154.
— Periode IV, um 1920: wåmmä, [vɑmæ̆], ‹wamɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §150, 4.a, S. 159.
— Periode IV, um 1920: wẹmmä, [vemæ̆], ‹wemɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §150, 4.a, S. 159.
— Periode III, ca. 1875–1900: Wenkerbogen: Satz 23 Mer sein mied.
☉ Sachsenhausen — Periode III, ca. 1875–1900: Wenkerbogen: Satz 23 Meer sein mid.
☉ Bornheim — Periode III, ca. 1875–1900: Wenkerbogen: Satz 23 Mer sein meud (oi).
☉ Bockenheim — Periode III, ca. 1875–1900: Wenkerbogen: Satz 23 Mer sein mied.
☉ Rödelheim — Periode III, ca. 1875–1900: Wenkerbogen: Satz 23 Mir sei mied.
☉ Eckenheim — Periode III, ca. 1875–1900: Wenkerbogen: Satz 23 Mir sein meud.
☉ Oberrad — Periode IV, um 1920: Freiling (1925), Wenkersatz 23, S. 74 mer soin moid.
— Periode III, ca. 1875–1900: Wenkerbogen: Satz 23 Mer sinn mid. Freiling (1925), Wenkersatz 23, S. 75 Mä sin miid.
☉ Seckbach — Periode III, ca. 1875–1900: Wenkerbogen: Satz 23 Mir sei meud.
— Periode IV, um 1920: wommä, [vomæ̆], ‹womɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §147, Anmn. 2, S. 154.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: wollen wir doch einmal sehen. In wollen verkürzt das auslautende -EN zu einem silbischen -N.
unbetont. Mhd. wir — Periode IV, um 1920: mä, [mæ̆], ‹mɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §134, Anm. 1, S. 138.
Mhd. wirbel — Periode IV, um 1920: wȁǎwl, [væɐ̯vl̩], ‹wæʀwl̥›; auch wȁwl, [vævl̩], ‹wæwl̥›. Rauh, Mundart (1921): §101, 2, S. 108; §144, I.1.a.ii, S. 150; §211, 1, S. 243; §226, S. 277.
Mhd. wirdet — Periode IV, um 1920: wȁǎt, [væɐ̯t], ‹wæʀt›. Rauh, Mundart (1921): §174, Anm. 2, S. 194.
Mhd. wirsing — Periode IV, um 1920: wȁǎsching, [væɐ̯ʒ̥iŋ], ‹wæʀšiŋ›. Rauh, Mundart (1921): §101, 2, S. 108; §134, S. 138; §166, 3.a, S. 186; §217, 6, S. 257.
Mhd. wirt — Periode IV, um 1920: wȁǎt, [væɐ̯t], ‹wæʀt›. Rauh, Mundart (1921): §101, 2, S. 108; §211, 2.b, S. 245.
— Im Mittelalter: E für I Wülcker, Stadtdialect (1877): aus: Rechenbuch (1361), S. 13 des wertis (des Wirtes); aus: Acta (1384) schuchwerte (Wirte).
— Periode IV, um 1920: wȁǎtschafft, [væɐ̯tʃaft], ‹wæʀtš́ɑft›. Rauh, Mundart (1921): §177, 2, S. 198; §217, 7, S. 258.
Mhd. wischen — Periode IV, um 1920: wischě, [viʒ̥ə], ‹wišə›. Rauh, Mundart (1921): §76, S. 82; §170, 2, S. 188; §202, S. 235.
— Periode IV, um 1920: wischm, [viʒ̥m̩], ‹wišm̥›. Rauh, Mundart (1921): §170, 2, S. 188.
— Periode IV, um 1920: wikksě, [viksə], ‹wikśə›. Rauh, Mundart (1921): §76, S. 82.
Ahd. hwî𝔷. Mhd. wî𝔷 — Periode IV, um 1920: wais, [vais], ‹wɑiś›. Rauh, Mundart (1921): §135, 1.a, S. 139; §185, 2, S. 212.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, II.42 Dau waaßt jo (Bornheim, Februar 1854).
— Periode IV, Halbmundart um 1920: wizsězsě, [vizəzə], ‹wizəzə›. Rauh, Mundart (1921): §55, S. 68.
— Periode IV, um 1920: wissdä, [visd̥æ̆], ‹wiśdɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §76, S. 82.
— Periode IV, um 1920: isch waas děsě khommě, [iʃ vaːs d̥əz̥ə khomə], ‹iš́ wɑ̄ś dəsə khomə›. Rauh, Mundart (1921): §219, 2, S. 265.
— Periode IV, um 1920: wailds dě waast, [vaild̥s d̥ə vaːst], ‹wɑildś də wɑ̄śt›. Rauh, Mundart (1921): §168, 1, S. 188.
Mhd. wei𝔷 — Periode IV, um 1920: waas, [vaːs], ‹wɑ̄ś›. Rauh, Mundart (1921): §122, 1, S. 128.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, II.14 deß w
— Periode IV, um 1920: waaschonnt, [vaːʃont], ‹wɑ̄š́ont›. Rauh, Mundart (1921): §181, Anm. 4, S. 207.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: wusste. Man beachte den Schwund des auslautenden -E.
Mhd. witarouwe — Periode IV, um 1920: wittfraa, [vitfʀaː], ‹witfʀɑ̄›. Rauh, Mundart (1921): §134, S. 138; §177, 2, S. 198.
Mhd. wâ — Periode III, ca. 1875–1900: wuu, [vuː], ‹wū›. Rauh, Mundart (1921): §129, Anm. 2, S. 135.
☉ Oberrad — Periode IV, um 1920: wuu, [vuː], ‹wū›. Rauh, Mundart (1921): §8, S. 15.
— Periode IV, um 1920: woodä, [voːd̥æ̆], ‹wōdɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §184, Anm. 2, S. 211.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: Woche. Die Aussprache entspricht dem Hochdeutschen, obwohl im klassischen Frankfurterisch eigentlich der Abfall des auslautenden -E zu erwarten gewesen wäre.
☉ Sachsenhausen — Periode I, ca. 1825–1850: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, II.41 es wärd w
Mhd. wonen — Periode IV, um 1920: wooně, [voːnə], ‹wōnə›. Rauh, Mundart (1921): §134, S. 138; §150, 1.a, S. 156; §203, 1, S. 235.
Mhd. wolf — Periode IV, um 1920: wollf, [volf], ‹wolf›. Rauh, Mundart (1921): §153, 2.c, S. 168.
Aus französisch volant. Hier in der Bedeutung von loser Besatz. — Periode IV, um 1920: wollång, [volɑŋ], ‹wolaŋ›. Rauh, Mundart (1921): §96, S. 103; §220, 2.a, S. 269.
— Periode IV, um 1920: waaschååfswoll, [vaːʃɑːfsvol], ‹wɑ̄š́āfśwol›. Rauh, Mundart (1921): §198, Anm., S. 232.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpZ, I.17.3 b
Mhd. wullîn. Hier in der Bedeutung von aus Wolle. — Periode IV, um 1920: wollě, [volə], ‹wolə›. Rauh, Mundart (1921): §106, Anm. 3, S. 115; §217, 5, S. 257.
Mhd. wollen — Periode IV, um 1920: wollě, [volə], ‹wolə›. Rauh, Mundart (1921): §76, S. 82; §140, Anm.1, S. 147; 2.
Mhd. wilt — Periode IV, um 1920: willdst, [vild̥st], ‹wildśt›. Rauh, Mundart (1921): §166, Anm. 4, S. 184.
3. Pers. Pl. — Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, I.5.70 w
3. Pers. Sing. Praet. — Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, I.5, S. 70 w
— Periode IV, um 1920: sě will, [sə vil], ‹śə wil›. Rauh, Mundart (1921): §219, 1.c, S. 263.
— Periode IV, um 1920: mě wollě, [mə volə], ‹mə wolə›. Rauh, Mundart (1921): §219, 1.b, S. 263.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: aufhängen wollten. Man beachte, wie das AU- in aufhängen als kurzes U- gesprochen wird und wie das -T- in wollten zu einem -D- geschwächt wird.
— Periode IV, um 1920: wommä, [vomæ̆], ‹womɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §147, Anmn. 2, S. 154.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: wollen wir doch einmal sehen. In wollen verkürzt das auslautende -EN zu einem silbischen -N.
Mhd. wort — Periode IV, um 1920: wǫǎt, [vɔɐ̯t], ‹wɔʀt›. Rauh, Mundart (1921): §41, Anm. 1, S. 57; §103, 4, S. 111; §144, I.1.a.i, S. 149; §211, 2.b, S. 245.
Plural — Periode IV, um 1920: wȁǎddä, [væɐ̯d̥æ̆], ‹wæʀdɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §105, 2, S. 112.
Mhd. wuocher — Periode IV, um 1920: wuchä, [vuɣ̥æ̆], ‹wuxɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §214, 1.a, S. 248.
Mhd. wëlen. Hier in der Bedeutung von Zuweilen auch in Frankfurt. ☉ Sachsenhausen — Periode III, ca. 1875–1900: woilě, [voilə], ‹woilə›. Rauh, Mundart (1921): §118, Anm., S. 126.
☉ Oberrad — Periode IV, um 1920: woilě, [voilə], ‹woilə›. Rauh, Mundart (1921): §8, S. 14.
☉ Frankfurter Vororte — Periode IV, um 1920: woilě, [voilə], ‹woilə›. Rauh, Mundart (1921): §25, S. 36.
Mhd. wünschen — Periode IV, um 1920: winnschě, [vinʒ̥ə], ‹winšə›. Rauh, Mundart (1921): §170, 2, S. 188.
— Periode IV, um 1920: winnschm, [vinʒ̥m̩], ‹winšm̥›. Rauh, Mundart (1921): §170, 2, S. 188.
Mhd. würfel — Periode IV, um 1920: wȁǎvvl, [væɐ̯v̥l̩], ‹wæʀvl̥›. Rauh, Mundart (1921): §164, 1, S. 182; §217, 17, S. 259.
Mhd. würgen — Periode IV, um 1920: wȁȁǎjě, [væːɐ̯jə], ‹wǣʀjə›; auch wȁȁjě, [væːjə], ‹wǣjə›. Rauh, Mundart (1921): §108, 3, S. 117; §190, 1.c, S. 219.
— Periode IV, um 1920: wiidrisch, [viːd̥ʀiʃ], ‹wīdʀiš́›. Rauh, Mundart (1921): §217, 8, S. 258.
— Periode IV, um 1920: wunnäbåå, [vunæ̆b̥ɑː], ‹wunɑ̈bā›. Rauh, Mundart (1921): §216, 10, S. 255.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: die haben sich auf einmal nur gewundert. nur erscheint mit -A ähnlicher Aussprache des postvoklaischen -R dem Hochdeutschen gleich. In gewundert fällt das Verschluss -D- vollständig aus.
— Periode IV, um 1920: wunnäscht, [vunæ̆ʃt], ‹wunɑ̈š́t›. Rauh, Mundart (1921): §249, 1.a, S. 304.
Mhd. wunsch — Periode IV, um 1920: wunndsch, [vund̥ʃ], ‹wundš́›. Rauh, Mundart (1921): §178, S. 202.
Mhd. wurf — Periode IV, um 1920: wǫǎff, [vɔɐ̯f], ‹wɔʀf›. Rauh, Mundart (1921): §164, 2.b, S. 182.
Mhd. wurm — Periode IV, um 1920: wǫǎmm, [vɔɐ̯m], ‹wɔʀm›. Rauh, Mundart (1921): §106, 4, S. 114; §144, I.1.a.i, S. 149; §147, 3, S. 154; §211, 2.b, S. 245.
— Periode V, ca. 1925–1945: wǫmm, [vɔm], ‹wɔm›. Rauh, Mundart (1921): §144, Anm. 1, S. 150.
Plural. Mhd. würme — Periode IV, um 1920: wȁǎmm, [væɐ̯m], ‹wæʀm›. Rauh, Mundart (1921): §108, 3, S. 117.
Mhd. wurmen. Hier in der Bedeutung von ärgern. — Periode IV, um 1920: wǫǫǎmě, [vɔːɐ̯mə], ‹wɔ̄ʀmə›; auch wǫǫmě, [vɔːmə], ‹wɔ̄mə›. Rauh, Mundart (1921): §211, 1, S. 243.
Mhd. wurst — Periode IV, um 1920: wǫǎschtt, [vɔɐ̯ʃt], ‹wɔʀš́t›. Rauh, Mundart (1921): §106, 4, S. 114; §144, I.1.a.i, S. 149; §166, 3.b, S. 186; §182, I.3, S. 209; §211, 2.b, S. 245.
— Periode V, ca. 1925–1945: wạscht, [va̟ʃt], ‹wαš́t›. Rauh, Mundart (1921): §42, 1, S. 58; §106, Anm. 3, S. 115.
☉ Preungesheim, Berkersheim, Seckbach — Periode IV, um 1920: wrscht, [vʀʃt], ‹wʀš́t›. Rauh, Mundart (1921): §7, S. 12.
Mhd. würste ☉ Preungesheim, Berkersheim, Seckbach — Periode IV, um 1920: wirscht, [viʀʃt], ‹wiʀš́t›. Rauh, Mundart (1921): §7, S. 12.
— Periode IV, um 1920: wǫǎschfätt, [vɔɐ̯ʃfεt], ‹wɔʀš́fϵt›. Rauh, Mundart (1921): §84, S. 89.
— Periode IV, um 1920: wǫǎschkhẹssl, [vɔɐ̯ʃkhez̥l̩], ‹wɔʀš́khesl̥›. Rauh, Mundart (1921): §183, 1, S. 210.
Mhd. wurzel — Periode IV, um 1920: wǫǎttsl, [vɔɐ̯tsl̩], ‹wɔʀtśl̥›. Rauh, Mundart (1921): §181, I.1.b, S. 205.
Hier in der Bedeutung von Lebhaft flink in der Bewegung. — Periode IV, um 1920: wussělisch, [vuz̥əliʃ], ‹wusəliš́›. Rauh, Mundart (1921): §204, 1.a, S. 236.
Mhd. wuot — Periode IV, um 1920: wuut, [vuːt], ‹wūt›. Rauh, Mundart (1921): §117, S. 124.
Hier in der Bedeutung von Weibliches Schwein. — Periode IV, um 1920: wutts, [vuts], ‹wutś›. Rauh, Mundart (1921): §181, I.1.a, S. 205.
Z
Mhd. zæhe — Periode IV, um 1920: tsẹẹ, [tseː], ‹tśē›. Rauh, Mundart (1921): §113, 1, S. 120; §186, S. 212.
Mhd. zalen — Periode IV, um 1920: tsåålě, [tsɑːlə], ‹tśālə›. Rauh, Mundart (1921): §203, 1, S. 235.
Mhd. zan — Periode IV, um 1920: tsaañ, [tsãː], ‹tśɑ̃̄›. Rauh, Mundart (1921): §90, 3, S. 98; §180, S. 203.
— Periode III, ca. 1875–1900: tsǫǫñ, [tsɔ̃ː], ‹tśɔ̃̄›. Rauh, Mundart (1921): §93, S. 100.
☉ Sachsenhausen — Periode IV, um 1920: tsǫǫñ, [tsɔ̃ː], ‹tśɔ̃̄›. Rauh, Mundart (1921): §94, S. 100.
Plural. Mhd. zene — Periode IV, um 1920: tsẹẹ, [tseː], ‹tśē›; auch tseeñ, [tsẽː], ‹tśẽ̄›. Rauh, Mundart (1921): §97, 1, S. 103; §150, 5.a, S. 160; §234, 4, S. 288.
— Periode IV, Halbmundart um 1920: tsääñ, [tsε̃ː], ‹tśɛ̃̄›. Rauh, Mundart (1921): §234, 4, S. 288.
— Periode V, ca. 1925–1945: tsẹẹ, [tseː], ‹tśē›; auch tsää, [tsεː], ‹tśɛ̄›. Rauh, Mundart (1921): §235, S. 289.
— Periode V, ca. 1925–1945: tsääñ, [tsε̃ː], ‹tśɛ̃̄›. Rauh, Mundart (1921): §97, Anm. 2, S. 104.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpZ, I.22.16 d
Mhd. zange — Periode IV, um 1920: tsång, [tsɑŋ], ‹tśaŋ›. Rauh, Mundart (1921): §180, S. 203; §190, 2.c, S. 221.
Mhd. zapfen — Periode IV, um 1920: tsabbě, [tsab̥ə], ‹tśɑbə›. Rauh, Mundart (1921): §68, 1, S. 76; §180, S. 203.
— Periode IV, um 1920: tsäppschě, [tsεpʃə], ‹tśϵpš́ə›. Rauh, Mundart (1921): §1620, 2.a, S. 180.
Mhd. zapfen — Periode IV, um 1920: tsabbě, [tsab̥ə], ‹tśɑbə›. Rauh, Mundart (1921): §1620, 1.a, S. 178.
Mhd. zart — Periode IV, um 1920: tsååt, [tsɑːt], ‹tśāt›. Rauh, Mundart (1921): §211, 2.a, S. 244.
Mhd. zûm — Periode IV, um 1920: tsauñ, [tsaũ], ‹tśɑũ›; auch tsaum, [tsaum], ‹tśɑum›. Rauh, Mundart (1921): §119, S. 126; §126, 1, S. 233.
Mhd. zûn — Periode IV, um 1920: tsaum, [tsaum], ‹tśɑum›; auch tsañu, [tsãu], ‹tśɑ̃u›. Rauh, Mundart (1921): §151, 3, S. 162.
— Periode IV, um 1920: tsoin, [tsoin], ‹tśoin›. Rauh, Mundart (1921): §121, 1, S. 127.
Mhd. zaehe — Periode IV, um 1920: tsẹẹ, [tseː], ‹tśē›. Rauh, Mundart (1921): §222, 7.a, S. 271.
Mhd. zêhe — Periode IV, um 1920: tseeñ, [tsẽː], ‹tśẽ̄›; auch tsääñ, [tsε̃ː], ‹tśɛ̃̄›; oder tsääě, [tsεːə], ‹tśɛ̄ə›. Rauh, Mundart (1921): §125, 1, S. 131; §138, Anm. 1, S. 145; §152, Anm. 3, S. 164; §186, 1, S. 212.
Mhd. zëhen — Periode IV, um 1920: tsää, [tsεː], ‹tśɛ̄›; auch tsääě, [tsεːə], ‹tśɛ̄ə›. Rauh, Mundart (1921): §152, 2.a, S. 164; §222, 4.b, S. 270.
Mhd. zëhen — Periode IV, um 1920: tsää, [tsεː], ‹tśɛ̄›; auch tsääě, [tsεːə], ‹tśɛ̄ə›; oder tsääñn, [tsε̃ːn], ‹tśɛ̃̄n›. Rauh, Mundart (1921): §186, 1, S. 212.
— Periode IV, um 1920: tsaaschěnně, [tsaːʒ̥ənə], ‹tśɑ̄šənə›. Rauh, Mundart (1921): §216, 12, S. 255.
Mhd. zeigen — Periode IV, um 1920: tsaischě, [tsaiʃə], ‹tśɑiš́ə›. Rauh, Mundart (1921): §122, 2, S. 128.
Mhd. zile. Hier in der Bedeutung von Genauso in der Frankfurter Einkaufsstraße. — Periode IV, um 1920: tsail, [tsail], ‹tśɑil›. Rauh, Mundart (1921): §217, 21.a, S. 260.
Mhd. zîtunge — Periode IV, um 1920: tsaidung, [tsaid̥uŋ], ‹tśɑiduŋ›. Rauh, Mundart (1921): §216, 4, S. 254.
Mhd. zentenære — Periode IV, um 1920: tsẹnndnä, [tsend̥næ̆], ‹tśendnɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §180, Anm. 2, S. 203.
— Periode IV, um 1920: fäpräschě, [fæ̆pʀεʃə], ‹fɑ̈pʀϵš́ə›. Rauh, Mundart (1921): §215, 2, S. 253.
— Periode IV, um 1920: fěraisě, [fəʀaiz̥ə], ‹fəʀɑisə›. Rauh, Mundart (1921): §143, 2, S. 148; §215, Anm., S. 253.
Hier in der Bedeutung von zerreißen. — Periode IV, um 1920: fěrobbě, [fəʀob̥ə], ‹fəʀobə›. Rauh, Mundart (1921): §215, Anm., S. 253.
— Periode II, ca. 1850–1875: F. Stoltze (ca. 1850–1891): WiFM, aus: Hinnerm Haus, S. 90 Er war offenbar verstraat.
— Periode IV, um 1920: fäschdiggěllě, [fæ̆ʃd̥ig̥ələ], ‹fɑ̈š́digələ›. Rauh, Mundart (1921): §215, 2, S. 253.
Mhd. zedele — Periode IV, um 1920: tsẹddl, [tsed̥l̩], ‹tśedl̥›. Rauh, Mundart (1921): §180, Anm. 2, S. 203.
Mhd. ziuc — Periode IV, um 1920: tsoisch, [tsoiʃ], ‹tśoiš́›. Rauh, Mundart (1921): §133, 1, S. 138; §192, S. 223.
— Periode IV, um 1920: tsoischniss, [tsoiʃnis], ‹tśoiš́niś›. Rauh, Mundart (1921): §216, 2, S. 254.
Mhd. ziegel — Periode IV, um 1920: tsischll, [tsiʒ̥l̩], ‹tśišl̥›. Rauh, Mundart (1921): §114, S. 122; §214, Anm. 1, S. 248.
Mhd. ziehen — Periode IV, um 1920: tsiiịjě, [tsiːi̯ə], ‹tśīi̯ə›. Rauh, Mundart (1921): §132, 1, S. 137; §138, S. 144.
Mhd. ziuhest — Periode IV, um 1920: tsiist, [tsiːst], ‹tśīśt›. Rauh, Mundart (1921): §186, 1, S. 212.
— Im Mittelalter: E für I Wülcker, Stadtdialect (1877): aus: Bürgermeisterbuch (1473), S. 14 zele.
— Im Mittelalter: E für I Wülcker, Stadtdialect (1877): aus: Acta (1444), S. 14 zemlichen; aus: Bürgermeisterbuch (1472) zemlich; aus: Bürgermeisterbuch (1490) zemlich.
— Periode IV, um 1920: tsiggěrätt, [tsig̥əʀεt], ‹tśigəʀϵt›; auch siggěrätt, [sig̥əʀεt], ‹śigəʀϵt›. Rauh, Mundart (1921): §180, Anm. 2, S. 203.
cigarro — Periode IV, um 1920: tsiggåå, [tsig̥ɑː], ‹tśigā›; auch siggåå, [sig̥ɑː], ‹śigā›. Rauh, Mundart (1921): §180, Anm. 2, S. 203; §220, 2.a, S. 269.
— Periode IV, um 1920: ě prẹnnt siggåå, [ə pʀenn̩t sig̥ɑː], ‹ə pʀenn̥t śigā›. Rauh, Mundart (1921): §152, 1.a, S. 163.
Mhd. zimber — Periode IV, um 1920: tsimmä, [tsimæ̆], ‹tśimɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §155, 2, S. 171.
Periode V, im Frankfurter Lautdenkmal von 1937: ins Zimmer. Man beachte die Öffnung des auslautenden -ER in Zimmer zu einem -Ä; sonst entspricht die Aussprache dem Hochdeutschen.
Mhd. zimënt — Periode IV, um 1920: tsimmt, [tsimt], ‹tśimt›. Rauh, Mundart (1921): §67, S. 76; §150, 4.a, S. 159.
Mhd. zinke-n — Periode IV, um 1920: tsinggě, [tsiŋg̥ə], ‹tśiŋgə›. Rauh, Mundart (1921): §180, S. 203.
Mhd. zin — Periode IV, um 1920: tsinn, [tsin], ‹tśin›. Rauh, Mundart (1921): §151, Anm. 5, S. 162.
Mhd. zipfel — Periode IV, um 1920: tsibbl, [tsib̥l̩], ‹tśibl̥›. Rauh, Mundart (1921): §66, 2.b, S. 75; §68, 1, S. 76; §101, S. 107; §1620, 1.a, S. 178; §180, S. 203.
Aus lateinisch circa. Hier in der Bedeutung von ungefähr. — Periode IV, um 1920: tsȁǎggåå, [tsæɐ̯g̥ɑː], ‹tśæʀgā›. Rauh, Mundart (1921): §101, 2, Anm. 2, S. 108.
Aus lateinisch circulus — Periode IV, um 1920: tsȁǎggl, [tsæɐ̯g̥l̩], ‹tśæʀgl̥›. Rauh, Mundart (1921): §101, 2, Anm. 2, S. 108; §180, Anm. 2, S. 203.
Aus lateinisch circulare — Periode IV, um 1920: tsȁǎggěliiǎn, [tsæɐ̯g̥əliːɐ̯n], ‹tśæʀgəlīʀn›. Rauh, Mundart (1921): §101, 2, Anm. 2, S. 108; §220, 1.a.C, S. 267.
Aus lateinisch circus — Periode IV, um 1920: tsȁǎguss, [tsæɐ̯g̥us], ‹tśæʀguś›; auch tsȁǎgěss, [tsæɐ̯g̥əs], ‹t́śæʀgəś›. Rauh, Mundart (1921): §101, 2, Anm. 2, S. 108; §220, 2.b, S. 269.
Mhd. zopf — Periode IV, um 1920: tsopp, [tsop], ‹tśop›. Rauh, Mundart (1921): §1620, 2.b, S. 181; §180, S. 203.
Mhd. zorn — Periode IV, um 1920: tsǫǎnn, [tsɔɐ̯n], ‹tśɔʀn›. Rauh, Mundart (1921): §103, 4, S. 111; §151, 1, S. 161; §211, 2.b, S. 245.
Aus hebräisch cārôt. Hier in der Bedeutung von Lärm, Streit. — Periode IV, um 1920: tsơơrěs, [tso̞ːʀəs], ‹tśǭʀəś›. Rauh, Mundart (1921): §29, S. 42; §103, 3, S. 111.
Hier in der Bedeutung von Gesindel. — Periode IV, um 1920: tsơơrěstsoisch, [tso̞ːʀəstz̥oiʃ], ‹tśǭʀəśtsoiš́›. Rauh, Mundart (1921): §29, S. 42.
Aus niedländisch tuit. Hier in der Bedeutung von Gefäßmündung namentlich einer Kanne. — Periode IV, um 1920: tsott, [tz̥ot], ‹t́sot›. Rauh, Mundart (1921): §180, S. 203.
Mhd. zuo — Periode IV, um 1920: tsuu, [tsuː], ‹tśū›. Rauh, Mundart (1921): §180, S. 203.
— Periode IV, um 1920: tsě klaañ, [tsə klãː], ‹tśə klɑ̃̄›. Rauh, Mundart (1921): §219, 9, S. 266.
— Periode IV, um 1920: tsm ơơrěnåiñ, [tsm̩ o̞ːʀənɑĩ], ‹tśm̥ ǭʀənaĩ›. Rauh, Mundart (1921): §143, Anm. 3, S. 149.
— Periode IV, um 1920: tsä diirěnaas, [tz̥æ̆ d̥iːʀənaːz̥], ‹tsɑ̈ dīʀənɑ̄s›. Rauh, Mundart (1921): §143, Anm. 3, S. 149.
Nebenbetonte Stellung. Mhd. zuo. Hier in der Bedeutung von In unbetonter Stellung. — Periode IV, um 1920: tsě, [tsə], ‹tśə›; auch sě, [z̥ə], ‹sə›; oder sě, [sə], ‹śə›. Rauh, Mundart (1921): §180, Anm. 1, S. 203.
Mhd. zuber — Periode IV, um 1920: tsuwwä, [tsuvæ̆], ‹tśuwɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §106, 1, S. 113; §180, S. 203; §204, 2.a, S. 237.
Mhd. zuht. Hier in der Bedeutung von Lärm, Aufregung. — Periode IV, um 1920: tsucht, [tsuxt], ‹tśux́t›. Rauh, Mundart (1921): §186, 3, S. 213.
Mhd. zucker ☉ Preungesheim, Berkersheim, Seckbach — Periode IV, um 1920: tsoggě, [tsog̥ə], ‹tśogə›. Rauh, Mundart (1921): §7, S. 12.
Mhd. zügel — Periode IV, um 1920: tsischll, [tsiʒ̥l̩], ‹tśišl̥›. Rauh, Mundart (1921): §204, 1.a, S. 236.
Zu mhd. vride — Periode IV, um 1920: tsěfriddě, [tsəfʀid̥ə], ‹tśəfʀidə›. Rauh, Mundart (1921): §101, 1, S. 107; §205, S. 239.
Mhd. zuc — Periode IV, um 1920: tsuuch, [tsuːx], ‹tśūx́›. Rauh, Mundart (1921): §106, 1, S. 113; §192, S. 223; 2; §210, a, S. 242.
— Periode III, ca. 1875–1900: tsukk, [tsuk], ‹tśuk›. Rauh, Mundart (1921): §18, S. 28.
— Periode II, ca. 1850–1875: tsukk, [tsuk], ‹tśuk›. Rauh, Mundart (1921): §192, 2, S. 223.
Mhd. ze hœhest — Periode IV, um 1920: tsěhẹkkst, [tsəhekst], ‹tśəhekśt›. Rauh, Mundart (1921): §186, 4, S. 213.
— Periode IV, um 1920: tsě lẹttst, [tsə letst], ‹tśə letśt›. Rauh, Mundart (1921): §219, 9, S. 266.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, II.106 z
Mhd. næhest — Periode IV, um 1920: tsěnẹkkst, [tz̥ənekst], ‹tsənekśt›. Rauh, Mundart (1921): §186, 4, S. 213.
Mhd. zunder — Periode IV, um 1920: tsunnä, [tsunæ̆], ‹tśunɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §177, 4.a, S. 199.
Ahd. zumft. Mhd. zumft — Periode IV, um 1920: tsummft, [tsumft], ‹tśumft›; auch tsummbft, [tsumb̥ft], ‹tśumbft›. Rauh, Mundart (1921): §147, Anmn. 1, S. 154; §150, 2.a, S. 156; §153, 2.c, S. 167.
Mhd. zunge — Periode IV, um 1920: tsung, [tsuŋ], ‹tśuŋ›. Rauh, Mundart (1921): §180, S. 203; §190, 2.c, S. 221.
Zentralhessischer Vokalstand mit O für U. Mhd. zupfen — Periode IV, um 1920: tsobbě, [tsob̥ə], ‹tśobə›; auch tsobběllě, [tsob̥ələ], ‹tśobələ›. Rauh, Mundart (1921): §26, S. 37; §106, 3, S. 114; §1620, 1.a, S. 178.
— Periode III, ca. 1875–1900: Eines der drei Wörter mit O für U um 1875 Wülcker, Stadtdialect (1877): S. 13 zope.
☉ Preungesheim, Berkersheim, Seckbach — Periode IV, um 1920: tsobbě, [tsob̥ə], ‹tśobə›. Rauh, Mundart (1921): §7, S. 12.
— Periode IV, um 1920: tsě räscht, [tsə ʀεʃt], ‹tśə ʀϵš́t›. Rauh, Mundart (1921): §219, 9, S. 266.
— Periode IV, um 1920: tsě rikk, [tsə ʀik], ‹tśə ʀik›. Rauh, Mundart (1921): §219, 9, S. 266.
— Periode IV, um 1920: fơơǎn tsě rikk, [fo̞ːɐ̯n̩ tsə ʀik], ‹fǭʀn̥ tśə ʀik›. Rauh, Mundart (1921): §219, 2, S. 265.
— Periode IV, um 1920: sěsåmmě, [səsɑmə], ‹śəśamə›. Rauh, Mundart (1921): §180, Anm. 1, S. 203; §219, 9, S. 266.
— Periode IV, um 1920: tsě fơơǎ, [tsə fo̞ːɐ̯], ‹tśə fǭʀ›. Rauh, Mundart (1921): §219, 9, S. 266.
— Periode IV, um 1920: tsě widdä, [tsə vid̥æ̆], ‹tśə widɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §219, 9, S. 266.
Mhd. zweinzec — Periode IV, um 1920: tswannsisch, [tsvanz̥iʃ], ‹tśwɑnsiš́›. Rauh, Mundart (1921): §181, I.3.a, S. 205; §214, 2, S. 249.
Mhd. zwei — Periode IV, um 1920: tswaa, [tsvaː], ‹tśwɑ̄›. Rauh, Mundart (1921): §135, 1.a, S. 139; §180, S. 203.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpF, II.19 zw
Mhd. zweier — Periode IV, um 1920: tswaarä, [tsvaːʀæ̆], ‹tśwɑ̄ʀɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §143, Anm. 2, S. 149.
— Periode IV, um 1920: tswatt, [tsvat], ‹tśwɑt›. Rauh, Mundart (1921): §122, 1, S. 129.
— Periode IV, um 1920: tswaddnds, [tsvad̥n̩d̥s], ‹tśwɑdn̥dś›; auch tswwat, [tswːat], ‹tśw̄ɑt›; oder tswaadnds, [tsvaːd̥n̩d̥s], ‹tśwɑ̄dn̥dś›. Rauh, Mundart (1921): §122, 1, S. 129.
Mhd. zweit — Periode IV, um 1920: tswatt, [tsvat], ‹tśwɑt›; auch tswaat, [tsvaːt], ‹tśwɑ̄t›. Rauh, Mundart (1921): §214, 2, S. 249.
— Periode II, ca. 1850–1875: Oppel, Faszikel (ca. 1850–1894): OpZ, I.54.4 zw
Mhd. zwiuval — Periode IV, um 1920: tswaivl, [tsvaiv̥l̩], ‹tśwɑivl̥›. Rauh, Mundart (1921): §153, Anm., S. 167.
— Periode IV, um 1920: tswȁǎschfäll, [tsvæɐ̯ʃfεl], ‹tśwæʀš́fϵl›. Rauh, Mundart (1921): §172, 3.b, S. 191.
Mhd. twërh — Periode IV, um 1920: tswȁǎsch, [tsvæɐ̯ʒ̥], ‹tśwæʀš›. Rauh, Mundart (1921): §135, 1.a, S. 139; §175, 3.b, S. 196; §192, 1, S. 223.
Mhd. twërch. Hier in der Bedeutung von quer. — Periode IV, um 1920: tswȁȁǎsch, [tsvæːɐ̯ʃ], ‹tśwǣʀš́›; auch tswȁȁsch, [tsvæːʃ], ‹tśwǣš́›. Rauh, Mundart (1921): §211, 2.a.Anm, S. 245.
— Periode V, ca. 1925–1945: tswȁǎsch, [tsvæɐ̯ʃ], ‹tśwæʀš́›. Rauh, Mundart (1921): §211, 2.a.Anm, S. 245.
— Periode IV, um 1920: kwẹttsch, [kvetʃ], ‹kwetš́›. Rauh, Mundart (1921): §66, 2.b, S. 75; §135, 1.a, S. 139; §175, 3.a, S. 196.
Mhd. zwicken — Periode IV, um 1920: tswiggě, [tsvig̥ə], ‹tświgə›. Rauh, Mundart (1921): §135, 1.a, S. 139; §180, S. 203.
Mhd. zwibolle — Periode IV, um 1920: tswiwwl, [tsvivl̩], ‹tświwl̥›. Rauh, Mundart (1921): §218, 2, S. 262.
Mhd. twingen — Periode IV, um 1920: tswingě, [tsviŋə], ‹tświŋə›. Rauh, Mundart (1921): §135, 1.a, S. 139; §172, 3.b, S. 191.
Mhd. zwirn — Periode IV, um 1920: tswȁǎnn, [tsvæɐ̯n], ‹tśwæʀn›. Rauh, Mundart (1921): §101, 2, S. 108; §135, 1.a, S. 139.
Mhd. zwischen — Periode IV, um 1920: tswischä, [tsviʒ̥æ̆], ‹tświšɑ̈›. Rauh, Mundart (1921): §152, Anm. 3, S. 164; §180, S. 203.
Ahd. zwelif. Mhd. 𝔷welf — Periode IV, um 1920: tswẹllf, [tsvelf], ‹tśwelf›. Rauh, Mundart (1921): §97, 1, S. 103; §153, 2.c, S. 168; §180, S. 203; §207, S. 240; §217, 13, S. 259.